از طبقه اولى است و از قدماى مشایخ. استاد سرىّ سقطى و غیر او، و کنیت وى ابو محفوظ است. نام پدر وى فیروز، و بعضى گفتهاند فیروزان، و بعضى گفتهاند معروف ابن على الکرخى. پدر وى مولى بوده، دربان امام على بن موسى الرّضا- رضى اللّه تعالى عنهما- و گویند که بر دست وى مسلمان شده بود. روزى بار داده بود، ازدحام کردند، در پاى آمد و در آن هلاک گشت. و معروف با داود طایى- قدس الله روحه- صحبت داشته، و مات داود الطائىّ سنه خمس و ستین و مائه، و معروف در سنه مأتین از دنیا رفته.
و وى گفته است که: «صوفى اینجا مهمان است. تقاضاى مهمان بر میزبان جفاست.
مهمان که بادب بود منتظر بود نه متقاضى.»
شخصى معروف را گفت: «مرا وصیّتى کن!» گفت:«احذر ان لا یراک اللّه الّا فى زیّ مسکین.»
شیخ الاسلام گفت که معروف کرخى روزى فرا خواهرزاده خود گفت که: «چون ترا به او حاجت بود، به من سوگند بر او ده!»
و مصطفى- صلّى اللّه علیه و سلّم- در دعا مىگفت: «اللّهم انّى أسألک بحقّ السّائلین علیک، و بحقّ الرّاغبین إلیک، و بحقّ ممشاى الیک- به حق این گامهاى من بر تو.»
و سئل معروف عن المحبه، فقال: «المحبّه لیست من تعلیم الخلق، انّما هى [من] مواهب الحقّ و فضله.»
و قبر وى در بغداد است. به دعا کردن و زیارت و تبرّک به آنجا روند، و مجرّب است که هر که دعا کند مستجاب گردد.
نفحات الأنس//عبدالرحمن جامی