اوتو ، خاورشناس آلمانی و محقق در پژوهشهای قرآنی . پرتسل در ۳۱ فروردین ۱۲۷۲/ ۲۰ آوریل ۱۸۹۳ چشم به جهان گشود. وی آخرین حلقه از سلسله محققان آلمانی بود که بازنگری و انتشار چاپ دوم تاریخ قرآن * تئودور نولدکه را یکی پس از دیگری ، به عهده گرفتند.
تحصیلات و تخصص آغازین پرتسل در الهیات و کلام مسیحی بود، چنانکه هم در نخستین رساله دکتری خود (۱۳۰۵ش / ۱۹۲۶) و هم در رساله دکتری دوم برای احراز صلاحیت استادی (۱۳۰۷ش / ۱۹۲۸) به بررسی معضلات موجود در تورات سبعینی ، یعنی مهمترین و کهن ترین ترجمه یونانی عهدعتیق پرداخته و همچنین در نوشته ای دیگر درباره تلفظ واژه ها و نامهای عبری به زبان یونانی بر پایه خط یونانی تحقیق کرده است .
پرتسل در رشته الهیات شاگرد هومل بود و گذشته از زبانهای عبری و سریانی ، به بیشتر گویشهای سامی از اکدی گرفته تا حبشی پرداخت ، زبان قبطی و مصری را از اشپیگل برگ و زبان ترکی و فارسی را از زوسهایم آموخت . در میان این زبانها از همه بیشتر شیفته زبان عربی شد و با جدیتی روزافزون به فراگرفتن آن پرداخت .
اما شکوفایی کار او در این زمینه ، در حقیقت با شاگردی وی نزد بِرگِشترسر * ، که از ۱۳۰۵ش / ۱۹۲۶ استاد کرسی خاورشناسی در مونیخ بود، آغاز شد. برگشترسر که با جلب موافقت و حمایت مالی فرهنگستان علوم بایرن ، برنامه ای برای تصحیح و نشر کتب اصلی قرائات قرآن پایه ریزی کرده بود، علاقه اوتو پرتسل را به پژوهش در این زمینه جلب کرد.
پرتسل در اجرای همین برنامه در ۱۳۰۷ش / ۱۹۲۸ به استانبول سفر کرد و به تهیه نسخ آثار عمده در این زمینه از ابوعمرو عثمان بن سعید دانی پرداخت و آنها را در سلسله انتشارات بیبلیوتکا اسلامیکا منتشر کرد:
۱) کتاب التیسیر فی القرائات السبع (۱۹۳۰)؛
۲) کتاب المقنع فی رسم مصاحف الامصار مع کتاب النقط (دو اثر از ابوعمرو دانی در یک مجلد؛ ۱۹۳۳).
با انتشار این دو اثر، تقریباً مسیر آینده پژوهشهای پرتسل تعیین گردید، و او رسماً به عنوان شاگرد و همکار برگشترسر در پژوهشهای قرآنی شناخته شد. پس از مرگ ناگهانی برگشترسر در ۱۳۱۲ ش / ۱۹۳۳ فرهنگستان علوم بایرن ادامه برنامه پژوهشهای قرآنی او را به پرتسل واگذار کرد، و دانشگاه مونیخ نیز سرپرستی کرسی خاورشناسی خالی شده را بدو سپرد.
پرتسل در ۱۳۱۳ش / ۱۹۳۴ به مقام استادیاری دانشگاه مونیخ رسید و در پاییز ۱۳۱۴ش / ۱۹۳۵ جانشین رسمی برگشترسر در کرسی دانشگاه مونیخ شد و در ۱۳۱۶ش / ۱۹۳۷ به عضویت فرهنگستان علوم بایرن درآمد. پرتسل از ۱۳۱۳ش / ۱۹۳۴ برای دست یافتن به گنجینه های نسخ خطی سفرهای متعددی به پاریس ، مادرید (اسکوریال ) و نیز مهمترین کتابخانه های شمال افریقا، استانبول ، دمشق و قاهره کرد و هر بار حجم بزرگی از رونوشت کتب خطی را با خود همراه آورد و با آن شالوده اصلی آرشیو قرآن دانشگاه مونیخ را ریخت ، اما اجل مهلت بهره برداری از آن را بدو نداد.
پرتسل از کارهای ناتمام برگشترسر در زمینه پژوهشهای قرآنی ، گذشته از بازنگری تاریخ قرآن نولدکه ، کار تصحیح و نشر جلد دوم غایه النهایه فی طبقات القراء ابن جزری را نیز در ۱۳۱۴ ش / ۱۹۳۵ و فهرست آن را در ۱۳۱۶ش / ۱۹۳۷ به پایان رساند.
پرتسل در کنار پژوهشهای قرآنی ، به علم کلام اسلامی نیز پرداخت و مقاله ای با عنوان «نظریه ذره در دوران اولیه اسلام » با تکیه بر کتاب مقالات الاسلامیین اشعری نوشت که بتازگی به کوشش هلموت ریتر تصحیح و منتشر شده بود. پرتسل در این مقاله چنین نتیجه می گیرد که نظریه اثرپذیری علم کلام از فلسفه یونانی مبالغه آمیز و حتی بی پایه است . آخرین اثر پرتسل در زمینه کلام اسلامی دارای عنوان «صفات خداوند نزد متکلمان متقدم اسلام » است که در گزارش نشست فرهنگستان علوم بایرن (دفتر ۴، ۱۹۴۰) منتشر شده و در آن از نظریات متکلمان پیش از اشعری در زمینه مباحث عقلی کلام انتقاد کرده است .
پرتسل متن فارسی «الرد علی الاباحیه » نوشته غزالی را نیز تصحیح و به پیوست ترجمه آلمانی منتشر کرد . اهمیت این کار در آن است که این کتاب ، پس از کیمیای سعادت ، دومین اثر غزالی به زبان فارسی است .
آتش جنگ جهانی دوم ، کارنامه علمی پرتسل را در اوج شکوفایی آن متوقف کرد؛ او در اواخر ۱۳۱۸ش / پایان ۱۹۳۹ به خدمت فراخوانده شد و با درجه افسری نیروی هوایی به جبهه اعزام گردید و سرانجام در ۶ آبان ۱۳۲۰/ ۲۸ اکتبر ۱۹۴۱ بر اثر سقوط هواپیما، در ۴۸ سالگی کشته شد. فهرست کامل آثار پرتسل را آنتون اشپیتالر در یادنامه او آورده است .
منابع :
(۱) Johann Fدck, Die arabischen Studien in Europa , Leipzig 1955, 311, 315;
(۲) Hans Ludwig Gottschalk, “Gotthelf Bergstrجsser”, Der Islam, vol.24, pt. 2 (1937), 187;
(۳) Anton Spitaler, “Otto Pretzl”, ZDMG , vol.96 (1942), 161-170;
(۴) (یادنامه پرتسل و منبع اصلی در نگارش این ماله ) .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۵
