زبیدی
محمد بن حسین( ۱)اندلسی، صاحب قالی او و دو پسرش منسوب اند به زبید (بطنی از مذحج) و از علماء لغت به شمار میروند در برخی از نسخ قاموس (در توصیف آنان) چنین آمده: اللغویون الزبیدیون (از تاج العروس) سمعانی آرد: محمد بن و « ابنیه » حسین زبیدی نحوی از قبیلهء زبید و از ائمهء نحو و عربیت و لغت است کتاب العین خلیل را مختصر ساخته و در باب کتابها پرداخته است شعر بسیار سرود، و از ابوعلی قالی نقل روایت کند فرزندش محمد و نیز « اخبار نحویان » و « اغلاط عامه » ابراهیم بن محمد بن زکریای زهری از او روایت دارند.
رحلت
وی بسال ۳۸۰ ه ق درگذشت. (از انساب)
یاقوت آرد: محمد بن حسن اشبیلی مکنی به ابوبکر، عالم لغوی ساکن قرطبهء اندلس، از اسماعیل قالی علم فراگرفت حکم بن عبدالرحمن (سلطان اموی بلاد مغرب ملقب به مستنصر) برای تعلیم و تأدیب فرزندش از او دعوت کرد وی بگفتهء ابن بشکوال در ۳۷۹ و بگفتهء حمیدی در حدود ۳۸۰ در اشبیلیه (سویل) وفات یافت.
جمع فراوانی از او روایت دارند و از آن جمله اند، فرزندش ابوالولید محمد و ابراهیم بن محمد افلیلی نحوی و دیگران زبیدی منسوب است به زبیدبن صعب بن سعد العشیره قوم عمروبن معدیکرب زبیدی حمیدی گوید: ابوبکر زبیدی از پیشوایان لغت و عربیت است،
آثار
در نحو کتابی تألیف کرده بنام کتاب الواضح،
و نیز کتاب العین را به وجهی نیکو بطوری که « کتاب طبقات النحویین »
و « کتاب در اغلاط عامه » ،
« کتاب در ابنیهء سیبویه »
مختصر ساخته دیگر از مؤلفات اوست
شنیده ام مردم غرب (اندلس) اقبالی سخت بر مؤلفات او دارند بویژه بر کتاب مختصر عین، زیرا وی در عین اختصار آن را تکمیل و شرح کرده و چیزهایی بر آن افزوده که نبودنش نقیصهء کتاب عین محسوب است.
ابوبکر را تصنیفات دیگر نیز در فنون متنوع ادب است وی به گفتهء حمیدی شعر بسیار دارد و از آنجمله اشعاری است که برای ابومسلم بن فهد( ۲) نوشته:
ابامسلم ان الفتی بجنانه و مقوله لا بالمراکب و اللبس و لیس ثیاب المرء تغنی قلامه اذا کان مقصوراً علی قصر النفس و لیس یفید العلم و الحلم و الحجی
حمیدی گوید: زبیدی سرانجام از «الحکم » اجازت بازگشت به اشبیلیه خواست و مستنصر با درخواست او موافقت نکرد، زبیدی در این باب به سلمی کنیزک خود در اشبیلیه نامه ای نوشت و این چند شعر در آن نامه گذارد: ویحک یا سلمی لاتراعی لابد للبین من زماع لاتحسبنی صبرت الا کصبر میت علی النزاع ماخلق اﷲ من عذاب اشد من وقفه الوداع ما بینها و الحمام فرق لو لا المناجات و النواعی .
(از معجم الادباء چ مارگلیوث ج ۱ ص ۴۴۴).
۱) – در تاج العروس، انساب سمعانی و ) ( بینها و الحمام فرق لو لا المناجات و النواعی (از معجم الادباء چ مارگلیوث ج ۱ ص ۴۴۴ است در معجم « محمدبن حسن » آمده و صواب « محمدبن حسین » به نوشتهء ذیل اعلام زرکلی چ ۲ در بعضی از مآخذ دیگر نیز ضبط کرده « قهد » الادباء چ مارگلیوث و در معجم البلدان چ وستنفلد ج ۲ ص ۱۰۰ محمد بن حسن ضبط گردیده است
( ۲) – ضبی و آن غلط است.
لغتنامه دهخدا
