|
دانشمند بلند آوازه شیعه (ابن شهر آشوب ) یکى از بزرگمردان تاریخ است که زندگى و آثارش سراسر درس عبرت ، معنویت ، شور و شوق و الگوى ایمان و تلاش است . ابو عبدالله محمد بن على بن شهر آشوب سروى مازندرانى معروف به (رشید الدین از عالمان بزرگ و معروف شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل ششم هجرى است . جد او شیخ شهر آشوب بن کیاکى ، دانشمندان بزرگ شیعه و از مردم سارى بود که در گروه شاگردان نامى و ممتاز شیخ طوسى (متوفى ۴۶۰ ق .) به شمار مى رفت . محمد رفته رفته همچون دیگر کودکان همسن و سال خود رشد مى کرد و بزرگ مى شد، اما فرقى که با دیگران داشت این بود که در دامن خانواده اى روحانى ، دانش پرور و تربیت شناس پرورش مى یافت . او چون به هشت سالگى رسید تمام قرآن را حفظ کرده بود و از این به بعد او را (حفظ) (حافظ قرآن ) لقب دادند. آغاز و انجام تحصیلات عالى او دقیقا معلوم نیست ، اما همین قدر معلوم است که در نزد پدر و جدش و بزرگانى چون شیخ طوسى ، عبدالواحد آمدى و قطب الدین راوندى سطوح عالى علم و ادب را گذراند ولى از آنجا که آن بزرگان هر یک در شهر و دیارى دور از هم زندگى مى کردند به این نتیجه مى رسیم که ابن شهر آشوب در راه کسب علم و معرفت و براى استفاده از محضر دانشوران بزرگ شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجرى سالها از این شهر به آن شهر و از این دیار در حال مهاجرت و گشت و گذار بوده است . ۱ – شیخ شهر آشوب ( جد بزرگوار وى ) ابن شهر آشوب همچنین در محضر گروهى از علماى اهل سنت نیز تحصیل کرده است که مشهورترین آنها عبارتند از: ۱ – ابوعبدالله محمد بن احمد نطنزى ، مؤ لف کتاب (الخصائص العلویه على سائر البریه ) (۳۰۷) ابن شهر آشوب پس از سالیانى اقامت در حوزه هاى علمیه ایران و استفاده از محضر دانشمندان و اساتید بزرگ و مسافرتهاى علمى در سرزمینهاى مختلف ایران (مازنداران ، مشهد مقدس ، نیشابور، سبزوار، رى ، کاشان ، اصفهان و همدان ) در سال ۵۴۷ ق . با کوله بارى از دانش و معنویت از شهر همدان به بغداد عزیمت کرد. وى در بغداد که پایتخت بنى عباس و مشهورترین مرکز علوم اسلامى آن روزگار بود و دانشمندان زیادى در آن علوم و فنون مختلف پرداخت و هم در آن رشته ها کتابها نوشت . ابن شهر آشوب از همان سالهاى جوانى که در ایران و عراق مشغول تحصیل بود، تدریس هم مى کرد. (وى هر علمى از علوم اسلامى را که به حد کمال دارا بود، شروع به تدریس آن علم مى کرد.) با اینکه در زمان ابن شهر آشوب دانشمندان عالمان بزرگى وجود داشتند که مورد احترام مردم و از جایگاه ویژه اى برخوردار بودند، در این میان ابن شهر آشوب امتیاز و بر جستگى خاص داشت و مقام علمى و موفقیت او از دیگران نمایان تر بود. او به هر شهرى از ممالک اسلامى که حوزه علمیه داشت ، مى رفت در راءس آنان قرار مى گرفت و کار تدریس و بحث و پرورش شاگران را به صورت جدى و چشمگیرترى آغاز مى کرد. وى زمانى که در شهرهاى بغداد، حله و موصل مى زیست و در اواخر عمر که در شهر حلب اقامت داشت و در دیگر شهرهاى اسلامى ، شاگردان زیادى تربیت کرد که از میان به افراد مى توان اشاره کرد: اوائل دوران خلفت مستضیئى (۵۴۷ – ۵۶۶) ابن شهر آشوب در بغداد بود و مشتضیئى در تقویت افکار و گسترش عقاید و اقتدار علماى حنبلى سعى و کوشش مى نمود. رفته رفته فعالیتهاى چشمگیر ابن شهر آشوب از سوى مخالفان نادیده انگاشته مى شد و او را تضعیف مى کردند. از این رو بغداد دیگر مکان مناسبى براى ارائه فعالیت ابن شهر آشوب نبود. وى بغداد را به قصد شهر تاریخى و عالم پرور حله ترک کرد و به آن دیار مهاجرت نمود. ابن شهر آشوب در سال ۵۶۷ ق . کرسى درس خود را در حله رونق بخشید و شروع به تدریس و تربیت شاگرد نمود و پس از سالیان دراز، حله را ترک کرد و به شهر موصل رفت و پس از اقامت زیادى در موصل سرانجام به شهر حلب (شهر ستارگان ) هجرت کرد. نویسنده روضات الجنات مى گوید: ابن شهر آشوب قهرمان عرصه قلم و نگارش بود. او در اکثر علوم اسلامى – اعم از فقه ، اصول ، کلام ، حدیث ، تاریخ ، تفسیر، رجال و… – تاءلیفات و تصنیفاتى ارزنده ، آموزنده و بى سابقه از خود به یادگار گذاشته که هر یک در نوع خود مهم و نشانگر نبوغ فکرى و مقام والاى علمى نویسنده آن است ؛ آثارى که همواره مورد توجه و عنایت علمان و دانشمندان قرار گرفته است . ۱ – متشابه القرآن و مختلفه : کتابى است تحقیقى که مؤ لف آن در سال ۵۷۰ ق . در شهر حله به پایان برده است . الطرائق فى الحدود و الحقائق ، مائده الفائده ، امثال فى الامثال ، الاسباب و النزول على مذهب آل الرسول ، الحاوى ، الاوصاف ، المنهاج ، الفصول فى النحو، الجدیده ، انساب آل ابى طالب ، الاربعین حدیثا (در مناقب حضرت علیه السلام )، نخب الاخبار، الخصایص الفاطمیه ، بیان التنزیل ، الموالید ابن شهر آشوب در عرصه شعر و ادب نیز حضورى نیکو داشت . و اشعار به جا مانده از ایشان بیانگر این است که او اشعارى توانا و زبردست و ادیبى ماهر بود. اشعار او بیشتر حاوى نکات اخلاقى عرفانى ، حکیمانه و مدایح و مناقب اهل بیت – علیه السلام – بود و در نوشته ها و هم در اشعارش به مخالفان تشیع پاسخ داده و در این مورد اشعار زیاد سروده است . او اشعار خود را بیشتر در کتاب (مناقب ) به مناسبتهاى مختلف آورده و با کمال تاءسف هنوز به صورت دیوان ، با دفتر شعر، تدوین و تنظیم نشده است . ما در اینجا به عنوان نمونه دو بیت از اشعارش را که در مدح و منقبت ائمه اطهار – علیه السلام – گفته است مى آوریم :
– بعد از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله مردمان را پیشوایانى بود، اما پیشوایان من بعد از آن حضرت فرزندان اویند. گفته ها و اظهار نظرهاى دانشمندان اسلامى چراغى است تا ما در پرتو آن ، شخصیت علمى شاءن و منزلت معنوى مردانى چون ابن شهر آشوب را بهتر بشناسیم . پس با گذشت دیگران عظمت روحى و مقام علمى او را به نظاره مى نشنینیم : سرانجام ابن آشوب ، فقیه فرزانه اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام پس از گذراندن صد سال عمر و حدود هفتاد سال خدمت پرتلاش به تشیع ، با تحصیل ، تعلیم و تربیت ، تحقیق و ترویج احکام الهى و تحمل محنتهاى بسیار در راه دین و استحکام حوزه هاى علوم دینى و رفع مسائل اجتماعى مردم و مشکلات شخصى زندگى ، در شب جمعه ۲۲ شعبان سال ۵۸۸ ق در شهر حلب به دیار باقى پر کشید و پیکر عزیزش را در نزدیکى شهر در دامنه کوه جوشن ، در جوار مرقد حضرت محسن بن ابى عبدالله الحسین علیه السلام دفن کردند.
گلشن ابرار//جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم |
علما-الفعلمای قرن ششم