محمدحسین نیشابوری( ۱)، متخلص به نظیری از شعرای قرن دهم هجری قمری است، وی از موطن خویش نیشابور به اگرهء هندوستان رفت و مورد محبت عبدالرحیم خان خانان سپه سالار واقع شد. و به معرفی او به دربار اکبر شاه راه یافت. و سفری به مکه و مدینه کرد.
و راهزنان غارتش کردند، به هند بازآمد. و بقیت عمر را در گجرات احمدآباد توطن گزید. و از راه مداحی امیران و شاهزادگان هندی به ثروت و مکنت رسید تا آنجا که یاء تخلص نظیری مشهدی را به ده هزار روپیه خرید، پس از وفات اکبر، جانشینش جهانگیر شاه او را نزد خویش خواند. و گرامی داشت،وی در اواخر عمر ترک دنیا و مداحی شاهان کرد و عزلت گزید
و گفت:
چندی به غلط بتکده کردیم حرم را
وقت است که از کعبه برآریم صنم را
و به تحصیل علوم دینی پرداخت و به سال (۱۰۲۳ ه ق) در احمدآباد گجرات درگذشت( ۲)و در محلهء تاجپور مدفون گشت. دیوان وی در حدود ده هزار بیت است وی زرگری می دانسته و به تجارت هم اشتغال داشته و در عین شاعری در عقیدت مذهبی خویش تعصبی داشته است.
او راست:
نوازشی ز کرم می کند محبت نیست // توان شناختن از دوستی مدارا را
ترک شراب و شاهدم بیمار کرده ست ای طبیب // صحت نخواهم یافتن تا نشکنم پرهیز را
گر روز حشر پرده ز رویش برافکند // ایزد به روی بنده نیارد گناه را
از کف نمی دهد دل آسان ربوده را // دیدیم زور بازوی ناآزموده را
من در پی رهائی و او درپی فریب // برسر گره زند گره ناگشوده را
نتوان چشید قند مکرر وز آن لبان // بتوان شنود تلخ مکررشنوده را
تا منفعل ز رنجش بیجا نسازمش // می آرم اعتراف گناه نبوده را
(از حاشیهء دکتر سادات ۷۲۳ ) (مجمع الفصحا چ مصفا ج ۴ ص ۱۰۱ ) نیز رجوع به فهرست کتابخانهء مدرسهء – ناصری بر آتشکدهء آذر ج ۲ صص ۷۱۱ عالی سپه سالار ج ۲ ص ۶۹۰ و شعرالعجم چ تهران ج ۳ ص ۴۱ و تذکرهء حسینی ص ۳۵۰ و سروآزاد ص ۲۴ و روز روشن ص ۷۰۸ و شمع انجمن ص ۴۵۳ و نتایج الافکار ص ۷۱۳ و تذکرهء میخانه ص ۵۲۴ شود ( ۱) – بعضی او را جوینی دانسته اند (مجمع ۲) – راجع به تاریخ وفات وی سالهای ۱۰۲۰ و ۱۱۲۲ را نیز مؤلفین تذکره ها ضبط کرده اند، برای ) ( الفصحا چ مصفا ج ۴ ص ۱۰۱ مطالعهء شرح مبسوط رجوع به آتشکدهء آذر چ دکتر سادات ناصری ج ۲ حاشیهء ص ۷۱۵ شود
لغت نامه دهخدا
