بُجَیْری ، عمربن محمد بن بجیربن حازم همدانیِ سمرقندی ، حافظ و محدث ماوراءالنهر. در ۲۲۳ متولد شد. اصلش از خَشوفَغْن (بعدها رأس القنطره )، از روستاهای سمرقند بود (ابن اثیر، ج ۱، ص ۱۲۲؛ کحاله ، ج ۷، ص ۳۰۷) و از خانواده علما و محدّثان (ابن ماکولا، ج ۱، ص ۱۹۵).
پدرش ، که از محدّثان کثیرالسفر در طلب حدیث بود، او را به تحصیل علم حدیث تشویق کرد (ذهبی ، ۱۳۷۴، ج ۲، ص ۷۱۹) و نخستین بار بجیری از او حدیث شنید (سمعانی ، ج ۱، ص ۲۸۶). سپس برای کسب علم ابتدا به خراسان و پس از آن ، به بصره ، کوفه ، شام ، مصر و حجاز سفرکرد و از مشایخ آن نواحی سودها برد.
از جمله استادان او،
عیسی بن حَمّاد زُغْبَه ،
بشربن مُعاذ عَقَدی ،
عمربن علی الفَلاّ س ،
احمدبن عبده الضَّبیّ،
محمدبن معاویه و دیگر مشایخ این طبقه بوده اند (ذهبی ، همانجا؛ ابن عماد، ج ۲، ص ۲۶۲).
بسیاری از وی روایت کرده اند؛
از جمله محمدبن بکردهقان ،
محمدبن احمدبن عمران شاشی ،
محمدبن علی مؤدّب ،
معمربن جبرئیل کَرمینی ،
عیسی بن موسی کِسائی ،
و محمدبن حِبّان بُسْتی (ذهبی ، همانجا؛ ابن عماد، همانجا؛ سمعانی ، همانجا).
ذهبی (۱۴۰۲ـ۱۴۰۹، ج ۱۴، ص ۴۰۳ـ۴۰۴) او را در روایت حدیث صادق شمرده و، پس از نقل حدیثی از او، گفته است که فقط بجیری این حدیث را نقل کرده است . ابوسعید ادریسی ، علمِ بجیری و دقّت او را در ثبت احادیث ستوده و گفته است که برای استماع حدیث ، سفر می کرد (همان منابع ).
رحلت
او در ۳۱۱، در ۸۸ سالگی ، درگذشت (ابن کثیر، ج ۱۱، ص ۱۴۹).
آثار
از آثار اوست :
الجامع الصحیح ، که سبک صحیح بخاری (تخریج احادیث صحیح بخاری ) است ،
کتاب التفسیر (هیچیک از این دو کتاب چاپ نشده است ؛زرکلی ، ج ۵، ص ۶۰؛کحاله ، ج ۷، ص ۳۰۸).
سمعانی کتاب الجامع الصحیح بجیری را در نَسَف (نخشب ) شنیده است (ج ۱، ص ۲۸۶).
در کشف الظنون از کتابهای بجیری نام برده نشده ولی بغدادی ( ایضاح المکنون ، ج ۱، ص ۳۶۱؛هدیه العارفین ، ج ۱، ص ۷۸۰ـ۷۸۱) به کتابهای او اشاره کرده است .
منابع :
(۱) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بغداد ( بی تا. ) ؛
(۲) ابن عساکر، مختصرتاریخ دمشق ، لاِ بن منظور، چاپ ابراهیم صالح ، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ص ۱۴۳؛
(۳) ابن عماد، شذرات الذهب ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(۴) ابن کثیر، البدایه و النهایه فی التاریخ ، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲؛
(۵) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء والکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(۶) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، بیروت ۱۹۵۱؛
(۷) همو، هدیه العارفین ، بیروت ۱۹۵۱؛
(۸) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/۱۹۸۲ـ۱۹۸۸؛
(۹) همو، کتاب تذکره الحفاظ ، مکه ۱۳۷۴؛
(۱۰) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت ۱۹۸۶؛
(۱۱) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبداللّه عمرالبارودی ، بیروت ۱۴۰۸؛
(۱۲) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه ۱۳۷۶ ) .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۲