« ابوالبرکات عبدالله بن أحمد بن محمود النسفی» ملقب به حافظ الدین النسفی، از علماى حنفى مذهب اهل« أیذَج» از نواحى« اصبهان» است که در آنجا هم وفات یافته است.« نسف» از بلاد سند مابین جیحون و سمرقند است که به آن نَخشَب هم گفته مىشود و علماى فراوانى در علوم و فنون مختلف در آن پرورش یافتهاند( النسفی، عبدالله بن احمد، ص ۱۷).
اطلاعات چندانى از وى در دست نیست. در منابع، تاریخ ولادت وى ضبط نشده و در تاریخ وفاتش نیز اختلاف وجود دارد، به گونه اى که برخى، تاریخ وفات او را سال ۷۰۱ ق و برخى سال ۷۱۰ ق و ۷۱۱ ق ذکر کردهاند که قول اخیر ارجح است( همان).
وى در دورانى زندگى مىکرد که بلاد مسلمین، به خاطر حمله مغولان، دچار جنگ و خونریزى بوده و عالمان بزرگى در این ایام از دست رفتند که از آن جملهاند:
- تقى الدین ابن الصلاح( ت ۶۴۳ ق)،
- امام علم الدین سخاوى( ت ۶۴۳ ق)،
- حافظ ضیاء الدین مقدسى( ت ۶۴۳ ق)،
- علامه یوسف ابن جوزى( ت ۶۵۶)،
- شیخ الاسلام العز بن عبدالسلام( ت ۶۶۰ ق)،
- قاضى شام احمد بن خلکان( ت ۶۸۱ ق)،
- قطب الدین محمد بن احمد بن على قسطلانى( ت ۶۸۶ ق)،
- قطب الدین محمد بن مسعود سیرافى( ت بعد ۷۱۲ ق).
مصادر تاریخى، اشارهاى به مسافرتهاى علمى وى نکردهاند، مگر سفر او در اواخر عمرش به بغداد که صاحب« کشف الظنون» متذکر آن گردیده است. در« مفتاح السعاده» نیز به این نکته اشاره شده است که در سال ۷۱۰ ق، نزد ابوالمجد محمد بن محمد بن عبدالساتر، تفقه کرده و« الزیادات» را از ابونصر احمد بن محمد بن عمر العتابی البخاری روایت کرده است( همان، ص ۱۸).
وى در علم فقه، اصول، تفسیر و اصول دین، صاحب آثار زیادى است که از جمله آنهاست:
- عمده العقائد: رساله مختصرى است که دربردارنده مهمترین قواعد علم کلام بوده و« العقائد النسفیه» نیز نامیده شده است.
- اعتماد الاعتقاد؛ که شرح کتاب سابق مىباشد.
- فضائل الأعمال.
- الوافی فی الفروع.
- الکافی: که شرح« الوافی» مىباشد.
- کنز الدقائق فی فروع الحنفیه؛ که تلخیص« الوافی» است.
- المستوفی فی الفروع؛ صاحب« کشف الظنون» به آن اشاره کرده است.
- منار الأنوار فی أصول الفقه.
- کشف الأسرار؛ که شرح« منار الأنوار» مىباشد.
- مدارک التنزیل و حقائق التأویل فی التفسیر.
- شرح کتاب« المنتخب فی أصول المذهب» اثر حسام الدین محمد اخسیکتى حنفى( متوفى ۶۴۴ ق).
- شرح کتاب« الهدایه»: اثر شیخ الاسلام برهان الدین على بن ابىبکر مرغینانى( ت ۵۹۳ ق).
- المستصفی؛ که شرح منظومه ابوحفص عمر بن محمد بن احمد نسفى است.
- تأویلات القرآن؛ که در خلال کتاب« مدارک التنزیل» به آن اشاره شده است.
- المنافع؛ شرح« النافع» اثر ناصر الدین سمرقندى که در« تاج التراجم» به آن اشاره شده است( همان، ص ۱۹ و ۲۰).
منابع مقاله
النسفى، عبدالله بن احمد،« تفسیر النسفی( مدارک التنزیل و حقائق التأویل)»، دارالنفاس، بیروت، لبنان، چاپ اول، ۱۴۱۶ ق/ ۱۹۹۶ م، مقدمه کتاب، ج ۱، ص ۱۷- ۲۰.
