حسن بن علی، کنیه‌اش ابومحمد و لقبش مُقَنَّعی، محدّثِ ایرانی‌الاصل قرن پنجم. در باره شرح‌احوال او اطلاع چندانی در دست نیست. وی در شعبان ۳۶۳ در بغداد زاده شد (خطیب بغدادی، ج ۸، ص ۳۹۸؛ قس سمعانی، ج ۲، ص ۱۲۶، که به اشتباه ۴۶۳ آورده است).
در اصل شیرازی بود و در بغداد می‌زیست (خطیب بغدادی؛ سمعانی، همانجاها). شهرتِ وی به جوهری، به سبب اشتغالش به کار جواهر فروشی بود (رجوع کنید به سمعانی، ج ۲، ص ۱۲۵)، چنان‌که دلیل ملقب شدنش به «مقنّعی» (نقابدار یا کلاهخود پوشیده) هم این بود که به رسم مصریان و علمای آن دوره طیلسان می‌پوشید و تحت‌الحنک داشت (ذهبی، ج ۱۸، ص ۶۹؛ ابن‌عماد، ج ۳، ص ۲۹۲).
جوهری از کودکی به تعلم پرداخت و به ابوبکر احمدبن جعفربن مالک قَطیعی پیوست و کتابهایی چون مسندالعشره، مسند اهل‌البیت و نیز قطیعیات را از او روایت کرد (خطیب بغدادی؛ ذهبی، همانجاها). وی آخرین کسی است که، به طریق سماع و اجازه، از قطیعی روایت کرده است (سمعانی؛ ذهبی، همانجاها).
مشایخ جوهری
جوهری از مشایخ دیگری چون ابن‌صالح ابهری،
ابن‌العباس وراق،
ابن اسحاق صفار
و دیگران حدیث نقل کرده است (رجوع کنید به ابن‌جوزی، ج ۱۶، ص ۷۶ـ۷۷).
همچنین راویانی چون
ابونصربن ماکولا،
ابوعلی بردانی،
احمدبن بدران حلوانی،
حسن‌بن احمد سقلاطونی
و دیگران از وی حدیث نقل کرده‌اند (رجوع کنید به ذهبی، ج ۱۸، ص ۶۹ـ۷۰).
جوهری مجالس زیادی هم املا کرده (همان، ج ۱۸، ص۶۹) که تاریخ نخستین املای وی بنا به نوشته ابن‌جوزی (ج ۱۶، ص۷۷) رمضان سال ۴۴۱، یعنی سیزده‌سال پیش‌از مرگش، است. خطیب بغدادی، معاصر وی بوده و روایاتی از او اخذ کرده است (رجوع کنید به همانجا). همچنین سمعانی (ج ۲، ص ۱۲۶) نقل کرده است که کسی جز محمدبن عبدالباقی انصاری، با سند متصل و به طریق سماع، از جوهری برای او (= سمعانی) روایت نکرده است.
جوهری به گردآوری کتاب علاقه‌مند بود و از بسیاری از کتابها دو نسخه داشت و بر روی آنها قید کرده بود که آنها را از چه کسی سماع کرده است (رجوع کنید به سمعانی، همانجا). وی همچنین به شعر و ادب و همنشینی با پادشاهان علاقه داشت (همانجا). وثاقت و امانت‌داری جوهری را در نقل حدیث، شرح‌حال‌نویسان وی با الفاظ گوناگون وصف کرده و ستوده‌اند(رجوع کنید به خطیب بغدادی؛ ابن‌جوزی، همانجاها؛ ذهبی، ج ۱۸، ص ۶۸). جوهری در ۷ ذیقعده ۴۵۴ در بغداد وفات یافت و گورستانِ باب ابرز دفن شد (خطیب بغدادی؛ سمعانی؛ ابن‌جوزی، همانجاها).
منابع:
(۱) ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛
(۲) ابن‌عماد؛
(۳) خطیب بغدادی؛
(۴) ذهبی؛
(۵) سمعانی.
دانشنامه جهان اسلام جلد۱۱