ابومنصور قسیم بن ابراهیم ، ملقب به بزرجمهر، از شاعران و امیران عهد سبکتکین ، محمود و مسعود غزنوی . از تاریخ تولد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست . نامش را امیر ابوذرجمهر یا بزرجمهر هم گفته (بلیانی ، گ ۱۱ر) و او را با وصفهایی چون : «شاعرِ مفلق و مبدع باللسانین » ستوده اند (ثعالبی ، ج ۵، ص ۲۳۱). ظاهراً بزرجمهر از خاندان منصوریه بود که در آن زمان خاندانی معروف در قاین بودند (آیتی ، ص ۱۵۷). شمس قیس رازی در شمار عروضیان عجم ، از شخصی به نام بزرجمهر قسیمی یاد کرده که همین بزرجمهر قسیم بن ابراهیم است (صفا، ج ۱، ص ۵۷۰). شاید چون نامش قسیم است ، قسیمی تخلّص او بوده باشد، یا اینکه در آن روزگار چنین گفته می شده است (سعیدزاده ، ص ۳۰۸، پانویس ۲).
بزرجمهر به دو زبان فارسی و عربی شعر سروده (بلیانی ، همانجا؛ ثعالبی ، همانجا؛ عوفی ، ج ۱، ص ۳۳؛ هدایت ، ج ۱، ص ۱۴۰)، اما دیوانی از او باقی نمانده ، و فقط نمونه ای از اشعار فارسی او در تذکره ها موجود است ( رجوع کنید به بلیانی ، همانجا؛ عوفی ، همانجا؛ هدایت ، همانجا). وی از فلسفه و حکمت و طب و ریاضیات و دیگر فنون معمول آگاهی داشته یا دست کم بی اطلاع نبوده است ، و شاید اطلاق لقب بزرجمهر نیز مؤید همین موضوع باشد (سعیدزاده ، ص ۳۱۲). کتابها و رساله هایی در حکمت و تعبیرخواب ، که هم اکنون موجود است و از بزرجمهر، حکیم عصر ساسانیان ، دانسته شده ، احتمالاً از بزرجمهر قاینی است (همانجا).
مقبره بزرجمهر قاینی
بر دامنه کوهی مشرف به قاین ، مقبره و بقعه ای معروف به ابوذری قرار دارد که ظاهراً مدفن بوذرجمهر (ابوذرجمهر) است و به جهت تخفیف به ابوذری شهرت یافته است (آیتی ، ص ۱۵۷). براساس مفاد وقفنامه آن ، در گذشته جمعی از مردم که به طایفه اباذری شهرت داشته اند در آنجا ساکن بوده اند. برخی این مزار را به اباذر، صحابی پیامبر صلی اللّ’ه علیه وآله وسلّم ، نسبت می دهند که بسیار بعید به نظر می رسد؛ اما ممکن است مقبره ابوذر بوزجانی * قهستانی ، عارف قرن چهارم ، باشد. این بقعه دارای گنبدی کاشیکاری ، و رواقها و اتاقهایی برای سکونت سیاحان و زایران است (سعیدزاده ، ص ۳۱۳ـ۳۱۴).
منابع :
(۱) آنسیکلوپدیا ساوِتیِ تاجیک ، ج ۱، دوشنبه ۱۹۷۸، ص ۵۳۵ (به خط سیریلی )؛
(۲) محمدحسین آیتی ، بهارستان : در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان ، مشهد ۱۳۷۱ ش ؛
(۳) تقی الدین بلیانی ، عرفات العاشقین ، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه ملک ، ش ۵۳۲۴ ؛
(۴) عبدالملک بن محمد ثعالبی ، یتیمه الدهر ، چاپ مفید محمد قمیحه ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۵) محسن سعیدزاده ، بزرگان قائن ، ج ۱، قم ۱۳۶۹ ش ؛
(۶) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۷) محمدبن محمد عوفی ، تذکره لباب الالباب ، چاپ محمد عباسی ، تهران ۱۳۶۱ ش ؛
(۸) رضاقلی بن محمدهادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفّا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳
