بهدرا (بدهیرا/ ودهیرا) ، گَنیش داس ، مورخ فارسی نویس هندو مذهب سده سیزدهم از تاریخ تولد و آغاز زندگی او اطلاعی در دست نیست . لقبش را از نام جد بزرگش ، کاکامَل بهدرا گرفت (ظهورالدین احمد، ج ۴، ص ۳۰) که در ۸۹۴ مِهتَه (استاندار یا ناظم امور دیوانی ) سیالکوت و بهلول پور بود. پدرش شیودیال (متوفی ۱۲۱۸)، از امرای دربار سردار «صاحب سینگ » بود (رجوع کنید به بهدرا، ص ۲۳۰، مقدمه سینگ ، ص ۱۰).
گروهی از مردم قبیله او در دوره سلطنت اورنگ زیب (۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) به اسلام گرویدندو گروهی دیگر که پدرش با آنان نسبت داشت ، در زمان اکبرشاه (۹۶۳ـ۱۰۱۴) به گجرات مهاجرت کردند (همان ، ص ۲۳۲، مقدمه سینگ ، ص ۱۰). بهدرا در گجرات «قانون گو» (مأمور مالیاتی بخش ) شد و چندی بعد به پیشنهاد راجا گلاب سینگ (متوفی ۱۲۷۳) نخستین فرمانروای دوگرا، کشمیر و جامو به کشمیر رفت و در آنجا به ریاست دارالانشا برگزیده شد. تاریخ مرگ او مانند تولدش معلوم نیست ، اما با توجه به سال تألیف تحفه الهدایت (۱۲۷۷) مسلّماً تا آن تاریخ در قید حیات بوده است .
بهدرا افزون بر تاریخنگاری در شاعری و بویژه در سرودن اشعار تاریخی مهارت داشت . او در نوشته هایش اشعار شاعران ایرانی ، مانند فردوسی ، سعدی و حافظ را نقل کرده است (بهدرا، مقدمه سینگ ، ص ۱۲).
آثار
بهدرا با تبحری که در زبان فارسی ، انشانگاری و تاریخ نویسی داشت ، با حمایت راجا گلاب سینگ آثار بسیاری به رشته تحریر درآورد. از آثار مشهور او می توان به چهار باغ پنجاب ، تحفه الهدایت و راج دَرشَنی اشاره کرد (منزوی ، ج ۱۰، ص ۵۸۵ ـ۵۸۶).
چهار باغ پنجاب . نام اصلی آن ، رساله صاحب نما (بهدرا، ص ۲) و اثری است تاریخی که از قدیمترین روزگاران بشر و دوره اساطیری هند آغاز شده و به موضوعاتی از قبیل حملات احمد شاه ابدالی ، تاریخ سیکها، رهبران مذهبی ، خانواده های سلطنتی اسلامی و غیراسلامی پرداخته است . نویسنده به بزرگان دینی هندو، مسلمان ، سیک ، صوفی ، عارف ، و داستانهای پنجاب اهمیت خاصی داده است . بسیاری از شهرها، قصبه ها و روستاهایی که در این اثر ذکر شده اند، امروزه تغییر نام داده یا بکلی از بین رفته اند. بهدرا در این کتاب ، دور از هر گونه تعصب ، از حکومتهای مسلمانان و خاندانهای سلطنتی اسلامی یاد کرده است . ذکر تاریخ حملات پادشاهان پنجاب و حکومت هر پادشاه به تاریخ میلادی ، قمری و بِکرمی (سال بِکرماجیت مطابق با ۵۶ ق م )، از ویژگیهای دیگر این کتاب است (رجوع کنید به ص ۴۴، ۴۶). بهدرا در نگارش این اثر از آیات قرآنی و احادیث نبوی ، اشعار فارسی و اصطلاحات هندی و پنجابی بهره برده است . نگارش این کتاب در ۱۲۶۵ به پایان رسید (همان ، ص ۴۱۰ـ۴۱۱) و در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۵ به کوشش کِرپال سینگ و با تجدیدنظر دیوان سینگ چاپ شد.
تحفه الهدایت . این کتاب در ۱۲۷۷/۱۸۶۰ تألیف شده و مؤلف در مقدمه اشاره می کند که آن را در پاسخ به انتقادهای تحفه الهند از آیین هندو، نگاشته شده است . بهدرا با بهره گیری از کتابهای بنیادی هندوان ، به بیان اعمال و آرای آنان و دفاع از عقایدشان پرداخته است . این کتاب مشتمل بر دو «هدیه » (هدایت ) است : هدیه نخست هفده «زاد» (فصل ) و هدیه دوم پانزده زاد است (ظهورالدین احمد، ج ۴، ص ۳۶ـ۳۷). نسخه های خطی این کتاب در موزه بریتانیا و کتابخانه شخصی ظهورالدین احمد موجود است (همان ، ج ۴، ص ۳۹).
راج دَرشَنی . این کتاب که تاریخ ایالت جاموست از قدیمترین سلسله های پادشاهی هند یعنی سُورَج بَنسی (فرزندان خورشید) آغاز شده (همان ، ج ۴، ص ۳۲) و نسخه خطی آن در کتابخانه موزه بریتانیا نگهداری می شود (ریو، ج ۳، ص ۹۵۵).
منابع :
(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب ، ج ۴، لاهور ۱۹۸۵؛گنیش داس بهدرا، چهارباغ پنجاب ، چاپ کِرپال سینگ و
(۲) تجدیدنظر دیوان سینگ ، پنجاب ۱۹۶۵؛
(۳) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش ؛
(۴) Charles Rieu, Catalogue of the Persian manuscripts in the British Museum , Oxford 1966.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۴
