ایران شناس ، استاد زبانهای ایرانی دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی . در ۱۶ آذر ۱۳۱۶ در اصفهان به دنیا آمد، دوران دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و در ۱۳۳۵ ش از دبیرستان دارالفنون دیپلم ادبی گرفت . دوره کارشناسی زبان وادبیات فارسی رادر ۱۳۳۸ش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند و بلافاصله دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی را در همانجا آغاز کرد.
در ۱۳۴۰ ش وارد دوره کارشناسی ارشد مدرسه مطالعات زبانهای شرقی و افریقایی دانشگاه لندن شد و در ۱۳۴۴ ش این دوره را با موفقیت به پایان رساند. پیش از بازگشت به ایران ، در پاریس دوره ای برای تحقیق گذراند (تفضّلی ، «زندگی نامه خودنوشت »؛ صادقی ، ص ۵۲۷ ـ ۵۲۹). در ۱۳۴۵ش با پایان نامه «تصحیح و ترجمه سوتْکَرْنَسْک و ورشْت مانْسَرنَسْک از دینکرد ۹ و سنجش این دو نَسْک با متنهای اوستایی »، به راهنمایی دکتر صادق کیا، در رشته زبانهای باستانی ، از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دکتری گرفت (آموزگار یگانه ، ص ۱۵).
او با زبان عربی کاملاً آشنا بود و به زبانهای انگلیسی ، فرانسه و آلمانی نیز تسلط کامل داشت و روسی را به آن اندازه که در مطالعاتش بدان نیاز داشت می دانست (آموزگار یگانه ، همانجا). با اینکه رشته تخصصیِ تحصیلات عالی او فرهنگ و زبانهای باستانی ایران بود، به ادبیات فارسی تسلط کامل داشت و همین موضوع برغنای نوشته های علمی وی افزوده است .
تفضّلی از ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۵ ش در استخدام اداره فرهنگ عامه (از ادارات وزارت فرهنگ و هنر سابق ) بود. از ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ ش به عنوان پژوهشگر در «بنیاد فرهنگ ایران » به تحقیق پرداخت و به این همکاری تا سالهای نخستین خدمتش در دانشگاه تهران ادامه داد. در ۱۳۴۷ ش استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی و رسماً عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد. در همان سال به مدت یک سال به فرانسه رفت و در تهیه ترجمه دینکرد سوم به زبان فرانسه با ژان دومناش همکاری کرد.
در ۱۳۵۲ ش به رتبه دانشیاری و در ۱۳۵۷ ش به رتبه استادی نایل شد و تا واپسین روز زندگیش به خدمت در دانشگاه تهران ادامه داد. در ۱۳۵۴ ش نیز فرصت مطالعاتی خود را به مدت یک سال در آلمان گذراند. حدود ده سال ریاست بخش دانشجویان خارجی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را بر عهده داشت . از ۱۳۷۰ ش عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، و از ۱۳۷۳ ش به بعد معاون علمی و پژوهشی آنجا بود (تفضّلی ، همانجا؛ آموزگار یگانه ، ص ۱۵ـ۱۶).
تفضّلی عضو چندین مجمع علمی داخلی و خارجی بود، از جمله : انجمن آسیایی (فرانسه ، از ۱۳۵۰ ش /۱۹۷۱)؛ انجمن بین المللی کتیبه های ایرانی (انگلستان ، از ۱۳۵۱ ش /۱۹۷۲)؛ کمیته بین المللی آکتاایرانیکا (بلژیک ، از۱۳۶۰ ش /۱۹۸۱)؛ هیئت مؤسس انجمن آثار ملی (ایران ، از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ ش )؛ و شورای علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (ایران ، از ۱۳۶۶ ش ).
احمد تفضّلی طی خدمات علمی و دانشگاهی خود، جز شرکت در همایشهای متعدد ایران شناسی در داخل و خارج از کشور و عرضه مطالب ارزنده در آنها، چندبار نیز به دعوت دانشگاههای معتبر خارج برای ایراد سخنرانی یا تدریس به کشورهای دیگر سفر کرد، بدینقرار: در تابستان ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ ش به دعوت دانشگاه کپنهاک به دانمارک ، در پاییز ۱۳۶۷ ش به دعوت دانشگاه توکیو به ژاپن ، در اسفند و فروردین ۱۳۷۰ـ ۱۳۷۱ به دعوت مدرسه مطالعات عالیِ دانشگاه سوربون پاریس به فرانسه ، در تابستان ۱۳۷۱ ش به دعوت دانشگاه پکن به چین ، در تابستان ۱۳۷۳ ش به دعوت دانشگاه سن پترزبورگ به روسیه و در اسفند و فروردین ۱۳۷۴ـ۱۳۷۵ به دعوت دانشگاه هاروارد به امریکا.تفضّلی در ۲۴ دی ۱۳۷۵ به ناگاه درگذشت .
آثار وی که برخی از آنها بارها به چاپ رسیده عبارت اند از:
واژه نامه مینوی خرد (تهران ۱۳۴۸ ش )؛ ترجمه مینوی خرد (چاپ اول : تهران ۱۳۵۴ ش ، چاپ سوم با بازبینی و تصحیحات ژاله آموزگار: تهران ۱۳۷۹ ش )؛
ترجمه و تحقیق جلد اول و دوم کتاب نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان ، نوشته آرتور کریستن سن ، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول : تهران ۱۳۶۴ ش )؛
ترجمه کتاب شناخت اساطیر ایران ، نوشته جان هینلز ، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول : تهران ۱۳۶۸ ش )؛
اسطوره زندگی زردشت ، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول : تهران ۱۳۷۰ ش )؛ زبان پهلوی ، ادبیات و دستور آن ، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول : تهران ۱۳۷۳ ش )؛
گزیده های زادسپرم به زبان فرانسه ، با همکاری فیلیپ ژینیو (پاریس ۱۹۹۳)؛
تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام ، به کوشش ژاله آموزگار (چاپ اول : تهران ۱۳۷۶ ش )؛
گردآوری یادنامه ژان دومناش ، با همکاری فیلیپ ژینیو (تهران ۱۳۵۳ ش )؛
و گردآوری یکی قطره باران ، جشن نامه استاد دکتر زریاب خویی (تهران ۱۳۷۰ ش ).
از احمد تفضّلی تاکنون پنجاه وسه مقاله به زبان فارسی در دانشنامه ایران و اسلام ، دایره المعارف بزرگ اسلامی ، دانشنامه جهان اسلام و در نشریات معتبر علمی و جشن نامه ها و یادنامه های دانشمندان از ۱۳۴۱ ش به بعد منتشر شده و برخی در دست انتشار است .
همچنین از وی هشتادوسه مقاله به زبانهای انگلیسی و فرانسوی در نشریات معتبر خارجی همچون مجله آسیایی ، مجموعه شرق شناسی و مطالعات ایرانی < ، در > دانشنامه ایرانیکا و در مجموعه ها و جشن نامه ها و یادنامه های ایران شناسان بزرگ به چاپ رسیده و مقالاتی نیز تألیف کرده است که بتدریج در > دانشنامه ایرانیکا < به چاپ خواهد رسید.
از احمد تفضّلی پانزده نقد کتاب به زبان فارسی ، از ۱۳۴۵ ش به بعد باقی مانده است . دو نقد کتاب نیز به انگلیسی در BSOAS در ۱۳۵۲ ش /۱۹۷۳ و ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴ و یک نقد به فرانسوی در > مطالعات ایرانی < در ۱۳۷۱ ش / ۱۹۹۲ از وی به چاپ رسیده است (برای فهرست مقاله های فارسی و انگلیسی و فرانسوی تفضّلی رجوع کنید به آموزگار یگانه ، ص ۱۹ـ ۲۵).
به آثار و فعالیتهای علمی تفضّلی تاکنون جوایز و تقدیرنامه هایی اهدا شده که عبارت اند از:
مدال درجه اول فرهنگ در ۱۳۳۵ ش ؛
تقدیرنامه و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه و تحقیق کتاب نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان و لوح تقدیر و جایزه کتاب بر گزیده دانشگاههای کشور برای همین کتاب در ۱۳۷۰ ش ؛
تقدیر فرهنگستان کتیبه ها و ادبیات (یکی از پنج فرهنگستان تشکیل دهنده انستیتوی فرانسه ) از خدمات احمد تفضّلی بخصوص در مطالعات زبان پهلوی و اهدای جایزه گیرشمن به او در اسفند ۱۳۷۲/ مارس ۱۹۹۴ ( رجوع کنید به ژینیو، ص ۱۵۱، این نخستین بار بود که این فرهنگستان از دانشمندی ایرانی قدردانی می کرد)؛
اهدای تقدیرنامه و جایزه کتاب سال بین المللی جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه گزیده های زادسپرم به فرانسوی در ۱۳۷۴ ش ؛
اهدای دکتری افتخاریایران شناسی دانشگاه دولتی سن پترزبورگ در شهریور ۱۳۷۵ (او نخستین استاد از کشورهای شرقی بود که موفق به دریافت این درجه علمی شد)؛
و تقدیرنامه و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای تألیف کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام ، به کوشش ژاله آموزگار، ۱۳۷۷ ش .
منابع :
(۱) ژاله آموزگار یگانه ، «احمد تفضّلی ، انسانی والا، دانشمندی بنام »، در یادنامه دکتر احمد تفضّلی ، چاپ علی اشرف صادقی ، تهران ۱۳۷۹ ش ؛
(۲) احمد تفضّلی ، «زندگی نامه خودنوشت » (منتشر نشده )؛
(۳) علی اشرف صادقی ، «ضایعه ای جبران ناپذیر»، کلک ، ش ۸۰ ـ۸۳ (آبان ـ بهمن ۱۳۷۵)؛
(۴) Ph. Gignoux, “Ahmad Tapazzoli”, Studia Iranica , T. 26, (1997).
دانشنامه جهان اسلام جلد ۷
