ویژگیهاى زندگى امام باقر (ع )
امام محمّد باقر (علیه السلام ) در بین برادرانش ، خلیفه و جانشین پدرش امام سجّاد (علیه السلام ) بود و بعد از او به مقام امامت رسید. امام باقر (علیه السلام ) در فضایل انسانى و علم و پارسایى ، بر همه برادرانش برترى داشت و نامش در میان شیعه و سنّى ، از همه آنان بلندتر بود و در مقامهاى معنوى از همه بزرگتر و ارجمندتر بود.
در میان فرزندان امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام ) از هیچ کس مانند امام باقر (علیه السلام ) علم دین ، آثار، روایات ، علوم قرآن و انواع فنون و آداب ، آشکار نشد.
باقى ماندگان از اصحاب رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) و بزرگان تابعین و رؤ ساى فقها و دانشمندان مسلمین ، ارکان دین و احکام اسلام را از آن حضرت نقل کرده اند و او در فضل و دانش ، نشانه عظیم علما و دانشمندان بود به طورى که در این راستا، ضرب المثل همه شده بود، نویسندگان و شاعران در وصف او، نثرها نوشته اند و شعرها سروده اند.
((قرظى )) (یکى از شاعران ) مى گوید:
یا باقِرَ الْعِلْمِ لاَِهْلِ التُّقى
وَخَیْرُ مَنْ لَبّى عَلَى الاَْجْبُلِ
((اى شکافنده و آشکار کننده علم براى پرهیزکاران ! و اى برترین انسانى که برفراز کوهها(ى حجاز) لَبّیک گفتى !)).
و مالک بن اعین جهنى (شاعر دیگر) در تمجید آن حضرت مى گوید:
اِذا طَلَبَ النّاسُ عِلْمَ الْقُرآنِ
کانَتْ قُرَیشُ عَلَیهِ عَیالاً
وَاِنْ قِیلَ اَیْنَ بْنُ بِنْتِ النَّبِىِّ
نِلْتَ بِذاکَ فرُوعاً طِوالاً
نُجُومَ تُهَلِّلْ لِلْمُدْ لِجِینَ
جِبال تُورِثُ عِلْماً حِبالاً
یعنى :((هرگاه مردم به کسب دانش قرآن بپردازند، قریشیان جیره خوار (سفره علم ) امام باقر (علیه السلام ) هستند و اگر گفته شود پسر دختر پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) در کجاست ؟ با این جستجو به شاخه هاى بلند (علم و دین که وجود امام باقر (علیه السلام ) سرشار از آن است ) دست یافته اى ، شاخه هایى به بلنداى ستارگانى که نوربخش روندگان شب هستند و به بلنداى کوههایى که دانش بسیار از آنها سرازیر گردد)).
ابلاغ سلام پیامبر (ص ) به امام باقر (ع )
امام باقر (علیه السلام ) به سال ۵۷ هجرى (سوم صفر یا آغاز ماه رجب ) در مدینه متولّد شد و به سال ۱۱۴ هجرى (هفتم ذیحجّه ) در سنّ ۵۷ سالگى در مدینه از دنیا رفت .
نسبت او، هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر به هاشم (جدّ دوّم رسول خدا( صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى رسد و هم از دوطرف به امیرمؤ منان على (علیه السلام ) مى رسد (زیرا مادرش ((اُمّ عبداللّه )) دختر امام حسن مجتبى (علیه السلام ) بود) پس او هم هاشمى است و هم علوى . قبر شریفش در بقیع (واقع در مدینه ) مى باشد.
امام صادق (علیه السلام ) مى گوید: پدرم فرمود: نزد جابر بن عبداللّه انصارى (صحابى بزرگ ) رفتم سلام کردم و او جواب سلام مرا داد و سپس گفت :((تو کیستى ؟)) (این در وقتى بود که جابر نابینا شده بود) گفتم :((محمّد بن علىّ بن حسین هستم )).
گفت : پسر جان ! نزدیک بیا، نزدیک او رفتم ، دستم را بوسید و سپس خم شد که پایم را ببوسد من کنار رفتم و نگذاشتم . سپس گفت :((رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) به تو سلام رساند)).
گفتم :((سلام و رحمت و برکات خدا بر رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) باد، او چگونه به من سلام رساند؟!)).
جابر گفت :((روزى به حضور رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) رفتم ، به من فرمود: اى جابر! شاید تو زنده بمانى تا با مردى از فرزندان من ملاقات کنى که محمّد بن على نام دارد)).
((یَهِبُ اللّهُ لَهُ النُّورَ وَالْحِکْمَهَ فَاقْرَاءْهُ مِنِّى السَّلامُ؛ خداوند نور و حکمت به او ببخشد، سلام مرا به او ابلاغ کن )).
دلایل امامت امام باقر (ع )
۱ – در وصیّت امیرمؤ منان على (علیه السلام ) به فرزندانش ، نام امام باقر (علیه السلام ) آمده و به او سفارش شده است .
۲ – مطابق روایات (که یک نمونه آن در جریان جابر، ذکر شد) رسول خدا( صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) نام او راذکر کرده و به عنوان ((باقرالعلوم )) (شکافنده علوم ) یاد نموده است .
۳ – در ((حدیث لَوْح )) مطابق نقل علماى شیعه ، آمده است که جبرئیل آن را از بهشت به حضور رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) آورد و رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) آن را به فاطمه – سلامُ اللّه عَلَیْها – داد و در آن ((لَوْح )) نام همه دوازده امام (علیهم السلام ) نوشته شده است و در آن نام ((محمّد بن على )) (امام باقر) به عنوان امام بعد از پدرش ، خاطرنشان شده است . (۱۵۱)
۴ – نیز از علماى شیعه نقل شده است که خداوند ((نامه مهر شده ))اى که داراى دوازده مهر بود، براى رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرستاد و به پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمان داد که آن را به امیرمؤ منان على (علیه السلام ) بسپارد و به او دستور دهد که اولین مهر آن را بشکند و طبق دستورهاى آن عمل کند و هنگام مرگش آن را به فرزندنش حسن (علیه السلام ) بسپارد و به او دستور دهد مهر دوّم را بشکند و به دستورات آن عمل کند و هنگام مرگش آن را به برادرش حسین (علیه السلام ) بدهد و به او دستور دهد که مهر سوّم را بشکند و به دستورات آن عمل نماید و هنگام مرگش آن را به پسرش علىّ بن حسین (علیهماالسلام ) بسپارد و به او دستور دهد که مهر چهارم را بشکند و به دستورات آن عمل نماید و هنگام مرگش آن را به پسرش ((محمّد بن على )) امام باقر (علیه السلام ) بسپارد و به ترتیب مذکور به او دستور دهد که هنگام مرگش آن را به پسرش بسپارد تا به آخرین امام برسد.
۵ – روایات بسیارى از امیرمؤ منان و امام حسن و امام حسین و امام سجّاد (علیهم السلام ) نقل شده است که به امامت امام باقر (علیه السلام ) بعد از پدرش صراحت دارد.
۶ – و روایات بسیارى را سایر راویان در فضایل آن حضرت نقل کرده اند که ذکر آنها به طول مى انجامد و در این کتاب که بنایش بر اختصار است ، به همین مقدار مذکور که بیانگر معانى همان روایات است ، کفایت مى شود.
مدّت امامت امام باقر (علیه السلام ) و عهده دارى و خلافت آن حضرت بر شؤ ون مردم بعد از پدرش نوزده سال ادامه یافت .
گفتارى از بزرگان در شاءن امام باقر (ع )
۱ – ((عبداللّه بن عطاء مکّى )) مى گوید:((دانشمندان و بزرگان علم را ندیده ام که پیش هیچ کس کوچکتر از آن جلوه کنند که در نزد امام باقر (علیه السلام ) آنگونه جلوه مى کنند)). (۱۵۲)
و من خودم ((حکم بن عیینه )) را دیدم که با آن مقام ارجمندى که در نزد مردم داشت ، همانند کودکى که در مقابل معلمش بنشیند، در حضور امام باقر (علیه السلام ) مى نشست .
۲ – ((جابر بن یزید جُعْفى )) (که از اصحاب بزرگ امام باقر (علیه السلام ) بود) وقتى که مطلبى را از آن حضرت نقل مى کرد، تعبیرش چنین بود:
((حَدَّثَنِى وَصِىُّ الاَْوْصِیاءِ وَوارِثُ عُلُومِ الاَْنْبِیاءِ مُحَمَّدَ بْنِ عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَلَیهِمُالسّلامُ)).
((وصىّ اوصیا و وارث دانشهاى پیامبران ، محمّد بن على بن حسین (علیهم السلام ) براى من حدیث کرد)).
فرزندان امام باقر (ع )
امام باقر (علیه السلام ) داراى هفت فرزند بود که عبارتند از:
۱ – ابوعبداللّه جعفر بن محمّد (امام صادق (علیه السلام ) ).
۲ – عبداللّه (مادر این دو ((اُمّ فروه )) دختر قاسم بن محمّد بن ابى بکر است ).
۳ – ابراهیم .
۴ – عبیداللّه (این دو در زمان کودکى از دنیا رفتند، مادرشان ((اُمّ حکیم )) دختر اسید بن مغیره ، ثَقَفى است ).
۵ و ۶ – على و زینب که مادرشان ، امّ ولد بود.
۷ – اُم سَلَمه . که مادرش ، امّ ولد بود.
و در باره هیچیک از فرزندان امام باقر (علیه السلام ) کسى اعتقاد به امامت نداشته ، جز در مورد جعفر بن محمد (امام صادق (علیه السلام ) ).
ضمنا باید توجّه داشت که عبداللّه برادر امام صادق (علیه السلام ) به فضایل و نیکى شهرت داشت . (۱۵۳)
نگاهی بر زندگی دوازده امام (ع)//نابغه و فقیه بزرگ ، علامه حلّی
کتاب المستجاد من کتاب الا رشاد//ترجمه دفتر انتشارات اسلامى-وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
۱۵۱- این حدیث از آغاز تا پایان ، در اصول کافى ، ج ۱، ص ۵۲۵ آمده است .
۱۵۲- یعنى علما و دانشمندان در حضور هیچ کسى مانند حضور امام باقر (علیه السلام ) فروتن و حقیر نیستند.
۱۵۳- که یکى از کارگزاران بنى امیه ، او را به شهادت رساند (ارشاد مفید).