« ابوالبركات عبدالله بن أحمد بن محمود النسفي» ملقب به حافظ الدين النسفي، از علماى حنفى مذهب اهل« أيذَج» از نواحى« اصبهان» است كه در آنجا هم وفات يافته است.« نسف» از بلاد سند مابين جيحون و سمرقند است كه به آن نَخشَب هم گفته مىشود و علماى فراوانى در علوم و فنون مختلف در آن پرورش يافتهاند( النسفي، عبدالله بن احمد، ص 17).
اطلاعات چندانى از وى در دست نيست. در منابع، تاريخ ولادت وى ضبط نشده و در تاريخ وفاتش نيز اختلاف وجود دارد، به گونه اى كه برخى، تاريخ وفات او را سال 701 ق و برخى سال 710 ق و 711 ق ذكر كردهاند كه قول اخير ارجح است( همان).
وى در دورانى زندگى مىكرد كه بلاد مسلمين، به خاطر حمله مغولان، دچار جنگ و خونريزى بوده و عالمان بزرگى در اين ايام از دست رفتند كه از آن جملهاند:
- تقى الدين ابن الصلاح( ت 643 ق)،
- امام علم الدين سخاوى( ت 643 ق)،
- حافظ ضياء الدين مقدسى( ت 643 ق)،
- علامه يوسف ابن جوزى( ت 656)،
- شيخ الاسلام العز بن عبدالسلام( ت 660 ق)،
- قاضى شام احمد بن خلكان( ت 681 ق)،
- قطب الدين محمد بن احمد بن على قسطلانى( ت 686 ق)،
- قطب الدين محمد بن مسعود سيرافى( ت بعد 712 ق).
مصادر تاريخى، اشارهاى به مسافرتهاى علمى وى نكردهاند، مگر سفر او در اواخر عمرش به بغداد كه صاحب« كشف الظنون» متذكر آن گرديده است. در« مفتاح السعادة» نيز به اين نكته اشاره شده است كه در سال 710 ق، نزد ابوالمجد محمد بن محمد بن عبدالساتر، تفقه كرده و« الزيادات» را از ابونصر احمد بن محمد بن عمر العتابي البخاري روايت كرده است( همان، ص 18).
وى در علم فقه، اصول، تفسير و اصول دين، صاحب آثار زيادى است كه از جمله آنهاست:
- عمدة العقائد: رساله مختصرى است كه دربردارنده مهمترين قواعد علم كلام بوده و« العقائد النسفية» نيز ناميده شده است.
- اعتماد الاعتقاد؛ كه شرح كتاب سابق مىباشد.
- فضائل الأعمال.
- الوافي في الفروع.
- الكافي: كه شرح« الوافي» مىباشد.
- كنز الدقائق في فروع الحنفية؛ كه تلخيص« الوافي» است.
- المستوفي في الفروع؛ صاحب« كشف الظنون» به آن اشاره كرده است.
- منار الأنوار في أصول الفقه.
- كشف الأسرار؛ كه شرح« منار الأنوار» مىباشد.
- مدارك التنزيل و حقائق التأويل في التفسير.
- شرح كتاب« المنتخب في أصول المذهب» اثر حسام الدين محمد اخسيكتى حنفى( متوفى 644 ق).
- شرح كتاب« الهداية»: اثر شيخ الاسلام برهان الدين على بن ابىبكر مرغينانى( ت 593 ق).
- المستصفي؛ كه شرح منظومه ابوحفص عمر بن محمد بن احمد نسفى است.
- تأويلات القرآن؛ كه در خلال كتاب« مدارك التنزيل» به آن اشاره شده است.
- المنافع؛ شرح« النافع» اثر ناصر الدين سمرقندى كه در« تاج التراجم» به آن اشاره شده است( همان، ص 19 و 20).
منابع مقاله
النسفى، عبدالله بن احمد،« تفسير النسفي( مدارك التنزيل و حقائق التأويل)»، دارالنفاس، بيروت، لبنان، چاپ اول، 1416 ق/ 1996 م، مقدمه كتاب، ج 1، ص 17- 20.
