زندگینامه پروفسور شارل پلاّ (۱۹۱۴ـ۱۹۹۳م)

پلاّ ، شارل ، خاورشناس عربی دان (۱۲۹۳ ش / ۱۹۱۴ـ ۱۳۷۲ ش / ۱۹۹۳). وی در شهر قسنطینه الجزایر زاده شد، و در ۱۳۰۳ ش / ۱۹۲۴ دبیرستان را در شهر کازابلانکای مغرب (دارالبیضاء)، که محل اقامت خانواده اش بود، آغاز کرد. تحصیلات پیش دانشگاهی را در رباط گذراند و در همان اوان در یکی از مدارس شبانه روزی شهر مراکش ناظم شد. در ۱۳۱۴ ش / ۱۹۳۵ وارد خدمت نظام شد و به اقتضای مأموریتهای نظامی ، هر زمان به گوشه ای گسیل می شد. همین سفرها به او امکان داد که برخی لهجه های عربی شمال افریقا و نیز زبان بربری را بیاموزد.

در ۱۳۱۶ ش / ۱۹۳۷ ازدواج کرد. اندکی پس از جنگ جهانی اول ، مأموریتی مطبوعاتی در دمشق به او محول شد که این سفر در زندگی علمی او اثری ژرف نهاد، زیرا هنگام اقامت در سوریه با گروهی از شعرا و نویسندگان عرب آشنا شد و لهجه عربی سوری را نیز، بخوبی فراگرفت ، و در همانجا مجلات ماهانه ای به زبان عربی منتشر کرد، که موردتوجه بسیار قرار گرفت . پس از پایان جنگ ، از طرف ارتش ، به مأموریتهایی در فرانسه و الجزایر گسیل شد، اما سرانجام در ۱۳۲۵ ش / ۱۹۴۶ از زندگی نظامی کناره گرفت و به ادامه تحصیل در رشته زبان عربی در سطح فوق لیسانس پرداخت .

کار تدریس او، از دبیرستان لوئی لو گراند پاریس آغاز شد و از ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۵ ش / ۱۹۵۱ـ۱۹۵۶ در «مدرسه زبانهای شرقی * » پاریس ادامه پیدا کرد. او پس از آن ، به دانشگاه سوربن راه یافت و رئیس بخش عربی آن گردید؛ از ۱۳۴۸ ش / ۱۹۶۸ در بخش «پاریس ۴» از دانشگاه سوربن در مقام استادی مشغول به کار شد و گروه اسلام شناسی را بنیاد نهاد که تا زمان بازنشستگی ریاست آن را بر عهده داشت . در همین دوران بود که وی توانست آثاری ماندگار از خود به جای بگذارد.

شاید مهمترین اقدام پلاّ تأسیس کتابخانه تخصصی معتبری باشد که براساس کتابهای اهدایی هانری ماسه و به نام همین دانشمند پدید آمد. پلاّ در یکی از مهمترین فرهنگستانهای فرانسه ، یعنی فرهنگستان نقوش و آثار ادبی ـ هنری ، و از ۱۳۳۱ش /۱۹۵۲ در مجمع آسیایی و نیز در چند هیئت تحریریه عضو بود اما کار عمده او در این زمینه ، همانا مسئولیت چاپ فرانسوی  دایره المعارف اسلام  بود که وی بیشترین مقالات خود را در آن منتشر کرده است (آرنالدز، ص ۲۲۷ـ ۲۲۹).درباره پلاّ و آثارش ، هنوز کار فراگیری انجام نشده است ؛ آنچه در مقاله حاضر عرضه می شود، حاصل آشنایی چندین ساله نویسنده با پلاّ  در مقام استاد نگارنده است .

پلاّ را باید یکی از بزرگترین جاحظ شناسان زمان خود به شمار آورد. رساله دکتری او درباره جاحظ و محیط اجتماعی بصره ، به نام  محیط بصره و تکوین جاحظ < ، که با عنوان البَیْئهُ البصریه به عربی ترجمه شده است ، امروزه منبعی معتبر محسوب می شود. دومین تألیفی که از پلاّ می شناسیم لغتنامه ای است ویژه عربی معاصر موسوم به  زبان عربی زنده  که متن عربی آن به خط نسخ عربی و متن فرانسوی آن با حروف سربی چاپ شده است . سومین تألیف او کتابی در باب آموزش زبان عربی به فرانسویان است با عنوان > مقدمه بر زبان عربی معاصر  .

بخش دیگری از آثار پلاّ ،

ترجمه های بسیار عالمانه ای است که در سالهای دهه پنجاه میلادی ، به انجام رسانده است .

نخستین اثر وی در این بخش ، ترجمه  ادبیات عرب از آغاز عصر اموی  اثر نالینو، نویسنده ایتالیایی ، است که کار ساده ای بیش نیست .

ترجمه یکی از حساسترین ، زیباترین و در عین حال دشوارترین متون عربی و یکی از معتبرترین آثار در زمینه «ادب » یعنی کتاب البُخلاء جاحظ دومین اثر ترجمه ای پلاّ است که ترجمه ای استادانه همراه با برخی توضیحات لغوی است .

ترجمه رساله کوچکی منسوب به جاحظ به نام التبصر الی التجاره ، که به کار بازرگانی اختصاص دارد، از دیگر آثار قلمی پلاّ ست . آشنایی با روحیات سوداگران و انواع کالاهای مطلوب مردم در قرن سوم هجری ، حال و هوای کلی این رساله را شامل شده و نامهای فارسی انبوهی از کالاها، از نکات بسیار جالب آن به شمار می رود. پلاّ کوشیده است تا معنی و مدلول راستین این اسامی را یافته به فرانسه برگرداند. اهمیت این اثر برای زبان فارسی موجب شد که رساله به فارسی نیز ترجمه شود ( رجوع کنید به آذرنوش ، ص ۱۵۹ـ ۱۷۸). پلاّ همچنین کتاب التاج فی اخلاق الملوک ، منسوب به جاحظ را که بی گمان از سرچشمه های فرهنگی ایران الهام گرفته و اثری گرانبها در زمینه ادب است به فرانسه ترجمه کرده است .

بخش دیگری از فعالیتهای پلاّ ، تصحیح و چاپ کتبی چون کتاب القول فی البغال (قاهره ، ۱۹۵۵)، و کتاب التربیع و التدویر (دمشق ، ۱۹۵۵) از آثار جاحظ ، و مروج الذهب مسعودی است . کتاب اخیر را پیشتر باربیه دومنار و پاوه دو کورتی تصحیح و به فرانسه ترجمه کرده و طی سالهای ۱۸۶۱ـ۱۸۷۷ در نه جلد به چاپ رسانده بودند، اما پلاّ متن عربی را دوباره به شیوه ای پسندیده مورد تحقیق قرار داد و ترجمه فرانسوی نخست را نیز اصلاح کرد و کتاب را ــ برخلاف چاپ پیشین که در هر صفحه متن عربی و فرانسه یکجا آمده بود ــ در دو بخش متمایز به چاپ رساند .

تدوین لغتنامه ای به عربی ـ انگلیسی ـ فرانسه ، از دیگر فعالیتهای پلاّ ست که وی آن را با همکاری سه خاورشناس دیگر، به انجام رساند. گروه چهارنفره ، با ریاست بلاشر ، سه جلد لغتنامه را منتشر کردند (پاریس ، ۱۹۷۹) و جلد چهارم آن پس از فوت بلاشر، به همت پلاّ و مصطفی شوئمی منتشر شد.

پلاّ در مقام مدیر و همکار بخش فرانسوی  دایره المعارف اسلام ، مقالاتی نیز نگاشته است که در دسترس عموم قرار دارد. برخی مقالات بلند وی که در مجلات و مجموعه های گوناگون به چاپ رسیده ، به راستی بدیع و گشاینده راههای تازه است .

مهمترین این مقالات عبارت اند از:

مقاله ای در خصوص یزیدبن مفرغ ( رجوع کنید به مجموعه مقالات اهدایی به لویی ماسینیون  ، ص ۱۹۲ـ ۲۳۲)، شاعر عربی که در قرن اول هجری قمری شعر معروف «آبست و نبیذ است » را به فارسی سرود؛

مقاله « ادب » در دایره المعارف فؤاد افرام بستانی (بیروت ، ۱۹۵۶ به بعد) که گسترده ترین مقاله ای بود که درباره این موضوع نوشته می شد و دید گسترده و بخش بندی عالمانه ، از ویژگیهای آن محسوب می شود، و نیز مقاله ای درباره اثبات عدم انتساب «رساله فی اثبات امامت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب » به جاحظ ( رجوع کنید به  مجموعه مقالات اهدایی به هانری ماسه، ص ۳۱۷ـ۳۲۶).

پلاّ در عین حال سرویراستاری  مجموعه سخنرانیهای بیست و نهمین کنگره جهانی خاورشناسان  را نیز برعهده داشت .

منابع :

(۱) آذرتاش آذرنوش ، «رساله التبصّر بالتجاره جاحظ و واژه های آن »، مقالات و بررسیها ، سال ۲۹، دفتر ۵۹ ـ۶۰ (زمستان ۱۳۷۵)؛

(۲) Roger Arnaldez, “Charles Pellat”, J. A. , CCLXXXI, no. 3-4 (1993).

دانشنامه جهان اسلام جلد ۵