زندگینامه پرفسور مارتین پِلِسنِر (۱۹۷۳-۱۹۰۰م)

 مارتین ، مستشرق یهودی و متخصص تاریخ علوم اسلامی . پژوهشهای پلسنر در حوزه زبانهای سامی ، زبان و ادبیات یونان قدیم ، تاریخ و فلسفه باستان ، تاریخ قرون وسطی ، تاریخ هنر و تاریخ علوم اسلامی است . او دراواخر ۱۹۰۰/۱۲۷۹ ش در پوسن متولد شد و در برسلاو رشدکرد(پلسنر،مقدمه اشتیکر،صXII؛زلهایم ،ص ۱).

دردانشگاه شاگرد کارل بروکلمان * و همدرس شرق شناس آلمانی ، هانس هاینریش شدر * ، و بعدها دوست نزدیک و همکارعلمی او بود (زلهایم ، همانجا)؛ این نکته از مقدمه پایان نامه دکتری او در ۱۹۲۵/۱۳۰۴ ش با عنوانِ  رساله تدبیر منزل ابروسن نوفیثاغورثی و تأثیر آن در دانش اسلامی برمی آید.به نظر بروکلمان ، پلسنر در این پایان نامه تحت تأثیر پایان نامه دکتر هلموت ریتر * باعنوان دستینه دانش بازرگانی عرب  (منتشر شده در مجله  اسلام ، ش ۷، ۱۹۱۷، ص ۱ـ۹۱) بوده است (زلهایم ، ص ۱ـ۲). پلسنر در ۱۹۲۵/۱۳۰۴ ش ،سه ماه پس از اخذ درجه دکتری ، با ریتر آشنا شد (همانجا)

و در تصحیح و ترجمه غایَه الحکیم (در لاتینی مشهور به پیکاتریکس ) منسوب به مَجریطی ، به عنوان فردی آشنا به زبانهای عربی و عبری با او همکاری کرد (زلهایم ، ص ۲؛ د.جودائیکا ، ذیل مادّه ). در بهار ۱۹۲۷/۱۳۰۶ ش برای پژوهش به مؤسسه تحقیقاتی تاریخ علوم طبیعی روسکا در برلین رفت ؛ جایی که در ۱۹۲۱ـ۱۹۲۲/ ۱۳۰۰ـ۱۳۰۱ ش برای دو نیمسال تحصیلی از تسهیلاتش بهره جسته بود ( د. جودائیکا ؛ زلهایم ، همانجاها).

پس از چندی ، پلسنر به همت ریتر از استانبول دیدار کرد و با دانشمندان بنام ترک مانند اسماعیل افندی و نسخه های خطی کتابخانه فاتح آشنا شد. در تابستان ۱۹۲۹/۱۳۰۸ ش ترجمه مشترک وی و ریتر از پیکاتریکس به آلمانی به پایان رسید (مجریطی ، مقدمه پلسنر، ص VII ). دستنویس این ترجمه در ۱۹۴۳/۱۳۳۲ ش در لایپزیگ طعمه شعله های جنگ شد (زلهایم ، ص ۴). او سرانجام از استانبول به آناتولی و سوریه ، و سپس برای مدت کوتاهی به فلسطین سفر کرد. سپس به بن رفت و تا ۱۹۳۰/۱۳۰۹ ش در آنجا ماند، پس از قبول مأموریتی آموزشی در دانشگاه فرانکفورت ، همراه یوزف هورویتس (متوفی ۱۹۳۱/۱۳۱۰ ش )، شرق شناس آلمانی ، برای تدریس در این دانشگاه درخواست داد (همان ، ص ۲).

او به سبب تألیف مقاله های متعدد در  دایره المعارف اسلام  و  دایره المعارف جودائیکا  ، به عنوان پژوهشگری فعال مطرح شده بود. در فوریه ۱۹۳۱/۱۳۱۰ ش پس از درگذشت ناگهانی هورویتس ، پلسنر جانشین او و استاد دانشگاه فرانکفورت شد. اما با ظهور نازیسم در آلمان ، به فلسطین مهاجرت کرد، این مهاجرت بر فعالیتهای علمی او اثر ناخوشایندی داشت (همان ، ص ۳). او در ۱۹۳۳/ ۱۳۱۲ش در حیفا دستور زبان عربی را برای نخستین بار به عبری جدید نوشت و از ۱۹۴۵ در مدرسه ای در بیت المقدس (اورشلیم ) به کار مشغول شد ( د.جودائیکا ، همانجا)؛ در ۱۹۵۵/۱۳۳۴ ش رتبه دانشیاری یافت و در ۱۹۶۳/۱۳۴۲ ش استاد شد. در این سالها کرسی ادبیات آلمانی این دانشگاه را اداره می کرد تا اینکه در ۱۹۶۹/۱۳۴۸ ش استاد ممتاز آنجا شد (زلهایم ، همانجا).

پلسنر در ۱۹۶۲/۱۳۴۱ ش در انگلستان اقامت کرد.در همین سال ، ترجمه پیکاتریکس منتشر شد. وی مسئولیت چاپخانه بریل را در لیدن برعهده گرفت (همان ، ص ۴). سپس به تاریخ فلسفه باستان وتاریخ علوم اسلامی ، بویژه پزشکی وکیمیا، پرداخت و رساله ای نوشت باعنوان  اهمیت تاریخ علم برای فهم عالم فکری اسلام  (توبینگن ، ۱۹۶۶). استقبال از این کتاب و دیگر آثار او در محافل علمی سبب شد تا به عضویت افتخاری انجمن آلمانی شرق شناسی برگزیده شود (همان ، ص ۵).

پلسنر در ۲۷ نوامبر ۱۹۷۳/ ۷ آذر ۱۳۵۲ بر اثر سکته قلبی در بیت المقدس درگذشت (همان ، ص ۱؛ پلسنر، مقدمه اشتیکر، همانجا).

شماری از آثار او پس از مرگش منتشر شدند،

از جمله :  

فلسفه پیشا سقراطی و علم کیمیای یونانی  (چاپ ویسبادن ، ۱۹۷۵).

برخی از مقالات وی نیز عبارت است از:

«سهرورد» در  دایره المعارف اسلام (ج ۹، ص ۷۷۷ـ ۷۷۸)؛

 «کشاورزی نبطیان …» < در مجله سامی شناسی و زمینه های وابسته (ش ۶، ۱۹۲۸، ص ۲۷ـ۵۶) و

 «تحقیقی در باب غایه الحکیم »  (زلهایم ، ص ۳؛ برای آثار او رجوع کنید به د.اسلام ؛ د.جودائیکا ؛ ایندکس اسلامیکوس ).

منابع :

(۱) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982, s.v. “Plessner, Martin”;
(۲) Maslama B . Ah ¤ mad Majr ¦ â t ¦ â , “Picatrix”: das Ziel des Weisen , translated into German from the Arabic by Hellmut Ritter and Martin Plessner, Liechtenstein 1978;
(۳) Martin Plessner, Vorsokratische Philosophie und griechische Alchemie , ed. Felix Klein-Franke, Wiesbaden 1975;
(۴) Rodulf Sellheim, “Martin Plessner”, Der Islam , vol. 52, no.1 (1975), 1-5.

دانشنامه جهان اسلام جلد ۵