جوهری تبریزی ، میرزامقیم، شاعر قرن یازدهم، فرزند استاد میرزا علی زرگر تبریزی. تذکره‌نویسان به‌سال تولد وی اشاره‌ای نکرده‌اند. او تبریزی بود اما در عباس‌آباد اصفهان زندگی می‌کرد (نصرآبادی، ص ۱۹۸؛ خلیل، ج ۲، ص ۱۷۵). ابتدا زرگر بود و سپس به تجارت پرداخت (همانجاها).
در ریحانه الادب (مدرس‌تبریزی، ج ۱، ص۴۴۰) شرح‌حال او با جوهری زرگر بخارایی، شاعر معاصر اثیرالدین اخسیکتی (متوفی ح ۵۷۰)، خلط شده است (آقا بزرگ طهرانی، ج ۹، قسم ۱، ص۲۱۰؛ دیهیم، ج ۲، ص ۱۵۱). وی را همچنین نباید با جوهری هروی*، صاحب طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء، یکی دانست (رجوع کنید به تربیت، ص ۱۰۱).
جوهری در زمان جهانگیر (پادشاه مغول هند، حک:۱۰۱۴ـ ۱۰۳۷) و فرزندش شاه‌جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) بارها به هند سفر کرد (خلیل، همانجا). مدتی نیز در هرات به خدمت حسن خان شاملو، حاکم آن منطقه، رسید (آذربیگدلی، ص ۲۹؛ آفتاب رای لکهنوی، ج ۱، ص ۱۶۷).
از اشعار جوهری فقط ابیاتی پراکنده در تذکره‌ها باقی مانده است. خوشگو (ج ۱، گ ۴۲ پ) و خلیل (همانجا) از ظرافت طبع و بذله‌گویی او سخن گفته‌اند. وی قطعه‌ای هفده بیتی در باره تاریخ عمارتی از شاه‌عباس دوم (حک: ۱۰۵۲ـ۱۰۷۷ ) سروده که مصرعهای اول آن به تاریخ آغاز بنا و مصرعهای دوم آن به تاریخ انجام بنا اشاره دارد (دیهیم، ج ۲، ص۱۵۰).
وی بر اثر بیماری در اصفهان درگذشت. تاریخ وفاتش مشخص نیست اما می‌دانیم که تا ۱۰۵۷ (تاریخ اتمام بنای عمارت شاه‌عباس) زنده بوده است (رجوع کنید به دیهیم، همانجا).
منابع:
(۱) لطفعلی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکده آذر، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش؛
(۲) آفتاب رای لکهنوی، تذکره ریاض العارفین، چاپ حسام‌الدین راشدی، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ـ۱۳۶۱ ش؛
(۳) آقابزرگ طهرانی؛
(۴) محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران ۱۳۱۴ ش؛
(۵) علی‌ابراهیم خلیل، تذکره صحف ابراهیم، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه توبینگن، شOr. 711 ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۲۹۷۴ـ۲۹۷۷؛
(۶) بندربن داس خوشگو، سفینه خوشگو، نسخه خطی کتابخانه موزه بریتانیا، ش ۴۶۷۲٫ Or، نسخه عکسی موجود در کتابخانه بنیاد دایره المعارف اسلامی؛
(۷) محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، تبریز ۱۳۶۷ ش؛
(۸) محمدعلی مدرس‌تبریزی، ریحانه الادب، تهران ۱۳۷۴ ش؛
(۹) محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۱
