محمد محسن بن على بن محمد رضا بن محسن بن على اكبر بن باقر تهرانى كنيه و لقب او: با عنوان شيخ آقا بزرگ تهرانى شناخته مىشود. بين مردم و در مجامع علمى به« آقا بزرگ» معروف است. اما لقب خانوادگىاش« منزوى» است و اين لقب را در سال 1350 قمرى گرفت. خانوادهاش در تهران به« محسنى» مشهور است تا نسبت وى را به جدش حاج محسن برساند خانواده ايشان علم و تجارت را يكجا جمع كرده است.
در سال 1293 هجرى قمرى مطابق 1254 شمسى به دنيا آمد و در تاريخ 1389 قمرى مطابق 1347 شمسى چشم از جهان فرو بست.
تحصيلات ابتدايى و حيات علمى مدرسه نخست او همان خانوادهاش بود و كتابخانه( يا مكتبخانه) محلهاش. در محله« پامنار» حروف الفباء و قرائت قرآن كريم را آموخت و از قرائت بسيارى از كتب فارسى و ديوانهاى اشعارى بهره برد و مجموعهاى از معارف دينى و ارقام هندى را فرا گرفت.
در سال 1303 ه. ق در سن 10 سالگى پدرش مجلس جشنى با حضور علما برپا كرد كه در آن شيخ آقا بزرگ لباس روحانيت پوشيد و از او خواستند به فراگيرى كتاب جامع المقدمات بپردازد او در مدت 12 سال تحصيل مداوم در مدارس علوم دينى و قرآن دروس ادبيات عرب، خط، قرائت، تجويد، اصول فقه و حساب را نزد صاحبنظران اين رشته ها تحصيل كرد.
اين اساتيد عبارتند از:
- مولى زين العابدين محلّاتى،
- شيخ محمد رضا قارى، شيخ محمد حسين خراسانى،
- شيخ محمد باقر معزّ الدوله،
- ميرزا محمود قمى، ميرزا محمد تقى گرگانى،
- حاج شيخ على نورى ايلكانى،
- سيد عبد الكريم لاهيجى،
- حاج شيخ على نورى،
- ميرزا ابراهيم زنجانى
سپس به عراق مهاجرت كرد و به كسب علم نزد استادان حوزه علميه نجف پرداخت، استادانى كه از علماء بزرگ بودند:
- سيد بزرگوار امام محمد كاظم يزدى،
- رهبر مصلح مجاهد شيخ محمد كاظم خراسانى،
- محدث بزرگ ميرزا حسين نورى.
وى همچنين از محضر تعدادى از علماى اعلام بهره برد از جمله:
- شيخ محمد طه نجف،
- سيد مرتضى كشميرى،
- حاج ميرزا حسين ميرزا خليل،
- سيد احمد حائرى تهرانى،
- ميرزا محمد على چهاردهى،
- ميرزا محمد تقى شيرازى رهبر انقلاب بزرگ عراق( 1920)،
- شيخ الشريعه اصفهانى.
سفرها سال 1313 ه ق( 1274 شمسى) با برادرش كربلايى محمد ابراهيم به عراق سفر كرد تا براى زيارت به عتبات مقدسه مشرّف شود. سپس در سال 1314 ه. ق به تهران بازگشت.
پس از اتمام مرحله« سطح» در تهران در سال 1315 عازم عراق گرديد و در نجف اشرف رحل اقامت افكند در سال 9 ال 9. ق كه استادش آخوند خراسانى از دنيا رفت به سامرّا هجرت كرد تا در مجلس درس و بحث شيخ محمد تقى شيرازى حضور يابد. ايشان براى تأليف كتاب عظيمش الذريعة تا سال 1335 ه. ق( 1295 شمسى)- يعنى يك سال قبل از جنگ جهانى اول- در همانجا ماند.
در اين سال به كاظمين سفر كرد و مدت دو سال را در آنجا سپرى كرد. سپس بار ديگر به سامرّا بازگشت( در سال 1337 ه. ق) و تا سال 1354 ه. ق در آنجا ماند.
در اين سال عازم نجف اشرف گرديد و در سال 1360 به ايران بازگشت. در سال 1365 ه. ق به زيارت قبر امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا« عليه السلام» نائل آمد. چهارمين و آخرين سفرش در سال 1382 ه. ق( 1341 شمسى) پيش آمد در سال 1364 ه. ق( 1323 شمسى) عازم بيت الله الحرام شد و بار ديگر در سال 1377 ه. ق خانه خدا را زيارت كرد. در سر تا سر جهان اسلام از بيش از شصت كتابخانه بازديد كرد و بسيارى از فهرستهاى ديگر كتابخانهها را نيز خواند.
مشايخ وى در اجازه روايت علماى بزرگى كه قبلا تحت عنوان تحصيلات شيخ آقا بزرگ در عراق نام برديم از جمله كسانى هستند كه وى براى روايت از ايشان كسب اجازه كرد. اسامى علماى ذيل را نيز بايد به اين فهرست افزود:
- محمد على اَّزهَرى مكّى مالكى( رئيس مدرّسان در مسجد الحرام)،
- عبد الوهاب بن عبد الله شافعى( امام جماعت مسجد الحرام)،
- ابراهيم بن احمد حمدى( از علماء مدينه منوره)،
- عبد القادر خطيب طرابلسى( مدرس در حرم شريف)،
- عبد الرحمن عليش حنفى( مدرس دانشگاه الازهر)
از علماء دين و مجتهدان بزرگى كه شيخ بدانها اجازه روايت داد مىتوان علماء ذيل را نام برد:
- سيد آقا حسين بروجردى،
- سيد عبد الحسين شرف الدين،
- سيد عبد الهادى شيرازى،
- سيد محمد رضا آل ياسين،
- شيخ محمد حسن مظفّر،
- سيد هبة الدين شهرستانى،
- سيد شهاب الدين مَرعَشى،
- سيد محمد صادق بحر العلوم،
- شيخ ميرزا محمد على اردوبادى،
- دكتر حسين على محفوظ
آثار مؤلف الف) چاپ شده:
- 1- الذريعة الى تصانيف الشيعة
- 2- طبقات اعلام الشيعة
- 3- هدية الرازى الى المجدد الشيرازى( زندگينامه ميرزاى شيرازى)
- 4- حياة الشيخ الطوسى( زندگينامه شيخ طوسى)
- 5- مصفّى المقال في مصنفي علم الرجال( مصنفان علم رجال)
- 6- توضيح الرشاد في تاريخ حصر الاجتهاد
- 7- المشيخة أو الإسناد المصفّى الى آل بيت المصطفى
- 8- ذيل المشيخة
- 9- ذيل كشف الظنون ب)
آثار خطى:
- 1- حياة ثقة الاسلام الكلينى و شأن الكافى( زندگينامه شيخ كلينى و موقعيت كتاب كافى)
- 2- تفنيد قول العوام بقدم الكلام
- 3- النقد اللطيف فى نفى التحريف من القرآن الشريف( نفى هر گونه تحريف در قرآن)
- 4- ضياء المفازات فى طرق مشايخ الاجازات
- 5- اجازات الرواية و الوراثة فى القرون الاخيرة الثلاثة( اجازههاى نقل روايت و وراثت در سه قرن اخير)
- 6- البدور الباهرة
- 7- وقعة الطف الخالدة( واقعه جاودان طف)
- 8- المجموعة الرجالية و التاريخية( مجموعه رجالى و تاريخى)
- 9- منظومة فى العقائد( منظومهاى در اعتقادات)
- 10- تقرير محاضرات الشيخ الآخوند الخراسانى( تقرير درسهاى آخوند خراسانى)
- 11- تقرير محاضرات الاستاذ شيخ الشريعة الاصفهانى( تقرير درسهاى شيخ الشريعه اصفهانى)
- 12- تلخيص زاد المساكين
- 13- ترجمة« العقيدة الاسلامية»
- 14- تعريف الانام بحقيقة المدنية و الاسلام( معرفى حقيقت تمدن و اسلام به مردم)
- 15- شجرة السبطين
- 16- الظليله فى انساب بعض البيوتات الجليله
- 17- نزهة البصر فى فهرست نسمة السحر
- 18- الياقوت المزدهر فى تلخيص« رياض الفكر»
- 19- محصول مطلع البدور
- 20- الدر النفيس فى تلخيص رجال التأسيس
- 21- حاشية على اَّمَل الآمِل
