سِتُّ العرب بنت محمدبن فخرالدین بخارى صالحى، ، بانوى محدّثۀ حنبلى اهل دمشق در قرن هفتم و هشتم. وى در حدود سال ۶۸۷ در خانواده‌اى اهل علم متولد شد (ابن‌قاضى شهبه، ج ۳، ص ۲۸۸؛ قس یوسف معتوق، ص ۲۹۸). پدر و جدش از راویان حدیث بودند (دربارۀ آنها رجوع کنید به ابن‌طولون، ج ۲، ص ۴۲۴؛ یوسف معتوق، ص ۲۹۸ـ۲۹۹).
استادان
ست‌العرب در آغاز از جد خود و نیز از عبدالرحمان‌بن زین بهره علمى برد (سلامى، ج ۲، ص ۳۰۵؛ ابن‌قاضى شهبه، همانجا؛ ابن‌مفلح، ج ۱، ص ۴۳۴). اگر چه نام پدر او در میان استادانش ذکر نشده، اما یوسف مَعْتوق (ص ۳۰۰) برآن است که ست‌العرب نزد پدر خود نیز شاگردى کرده است. وى احادیث بسیارى روایت کرده و کتابها و اجزاى حدیثى فراوانى در اختیار داشته است ( رجوع کنید به ابن‌حجر، الدررالکامنه، ج ۲، ص ۱۲۷).
همچنین بسیارى از محدّثان از وى حدیث نقل کرده‌اند،
از جمله
حافظ عبدالرحیم عراقى،
شمس‌الدین ابن‌جزرى،
شهاب‌الدین ابن‌رجب و
هیثمى (عبدالرحیم عراقى، ص ۱۴۹؛ ابن‌قاضى شهبه، همانجا؛ ابن‌طولون، ج ۲، ص ۴۲۴؛ ابن‌حمید نجدى، ج ۳، ص ۱۲۱۸؛ براى فهرست کاملى از شاگردان وى رجوع کنید به یوسف معتوق، ص ۳۰۱ـ۳۰۴). ست‌العرب در فقه پیرو احمدبن حنبل بود، چنان‌که نام او در کتابهاى شرح‌حال حنبلیان آمده است (براى نمونه رجوع کنید به ابن‌مفلح، ج ۱، ص ۴۳۳ـ۴۳۵؛ ابن‌حمید نجدى، ج ۳، ص ۱۲۱۷ـ۱۲۱۸).
ست‌العرب را با اوصافى چون شیخه، صالحه، مُسنِده و مُکثره ستوده‌اند. محدّثان براى شنیدن حدیث به سوى وى سفر می‌کردند (رجوع کنید به ولی‌الدین عراقى، الذیل‌على العبر، ج ۱، ص ۱۹۹؛ ابن‌طولون، همانجا). همسر وى، ابوالحسن علی‌بن محمد ارموى، نیز از مشایخ حدیث و استاد عبدالرحیم عراقى بوده است (رجوع کنید به عبدالرحیم عراقى، ص ۱۴۹).
رحلت
ست‌العرب، پس از عمرى طولانى، در سال ۷۶۷ وفات یافت و در دامنه کوه قاسیون، در دمشق، به خاک سپرده شد (سلامى، ج ۲، ص ۳۰۴ـ۳۰۵؛ ابن‌طولون، همانجا).
منابع :
(۱) ابن‌حجر عسقلانى، الدرر الکامنه فى اعیان المائه الثامنه، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛
(۲) محمدبن على ابن‌طولون، القلائد الجوهریه فى تاریخ الصالحیه، چاپ محمداحمد دهمان، دمشق ۱۴۰۱/۱۹۸۰؛
(۳) ابوبکربن احمدبن قاضی‌شبهه، تاریخ ابن‌قاضى شبهه، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۹۴؛
(۴) محمدبن رافع سلامى، الوفیات، چاپ صالح مهدى عباسى، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲؛
(۵) عبدالرحیم عراقى، کتاب الاربعین العشاریه، چاپ عبداللّه بدر، بیروت ۱۴۱۳؛
(۶) ولی‌الدین احمدبن عبدالرحیم عراقى، الذیل على العبر فى خبر من غبر، چاپ صالح مهدى عباس، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛
(۷) محمدبن عبداللّه نجدى مکى، السحب الوابله على ضرائح الحنابله، چاپ بکربن عبداللّه ابوزید و عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶؛
(۸) صالح یوسف معتوق، جهود المرأه فى روایه الحدیث، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷؛
(۹) ابراهیم‌بن محمد ابن‌مفلح، المقصد الارشد فى ذکر اصحاب الامام احمد، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۹۰٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۵
