رُمَیْصاء بنت مِلحان بن خالد بن زید ، صحابیۀ پیامبر اسلام. براى وى نامهاى مختلفى همچون غُمَیْصا، سَهله، رُمَیْله، انیفه و رُمَیثه نیز ذکر کرده‌اند (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۴؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج ۸، ص ۴۰۹). کنیه‌اش امّسُلَیْم و به آن نیز شهرت داشت. وى از زنان انصار و از قبیلۀ خزرج بود (ذهبى، ج ۲، ص ۳۰۴).
مادرش، ملیکه بنت مالک‌بن عدى، از طایفۀ بنی‌نجار بود (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۴ـ۴۲۵). رمیصاء پیش از اسلام، با مالک‌بن نضر ازدواج کرد و پسرش اَنَس را به دنیا آورد (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۵؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج ۸، ص ۴۰۹). پس از انتشار اسلام در مدینه، رمیصاء از جمله نخستین انصارى بود که به دین اسلام گروید و پسرش انس‌بن مالک* را نیز به اسلام ترغیب کرد (ابن‌سعد؛ ابن‌حجر عسقلانى، همانجاها).
مالک‌بن نضر که از اسلام آوردن زن و فرزندش خشمگین شده بود به شام رفت و در آنجا درگذشت (ابن عبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۹۴۰). رمیصاء پس از مرگ مالک، تا بزرگ شدن انس ازدواج نکرد (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۵ـ۴۲۶؛ ابن‌حجر عسقلانى، همانجا). پس از آن، چون ابوطلحه از وى خواستگارى کرد، وى شرط ازدواجش با او را اسلام آوردن ابوطلحه قرار داد و او را از بت‌پرستى نهى کرد. ابوطلحه مسلمان شد و حاصل این ازدواج ابوعُمَیر و عبداللّه بودند (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۵ـ۴۲۷).
رمیصاء بعد از ورود پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به مدینه، مقدم وى را گرامى داشت و انس را که ده سال داشت، به خادمى ایشان گمارد (ابن‌حجر عسقلانى، ج ۸، ص ۴۱۰). رمیصاء در بسیارى از غزوات پیامبر اکرم حضور داشت. در جنگ احد (سال سوم هجرت) وى در حالى که مشک آبى بر پشت خود حمل می‌کرد، به مداواى مجروحان می‌پرداخت (واقدى، ج ۱، ص ۲۴۹؛ ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۵) و خنجرى براى دفاع از خود به همراه داشت (ذهبى، همانجا). در غزوۀ خیبر (سال هفتم هجرت) نیز وى از جمله زنانى بود که در جنگ مشارکت نمود (واقدى، ج ۲، ص ۶۸۵؛ رجوع کنید به ابن‌هشام، ج ۳، ص ۳۵۴؛ مقریزى، ج ۱۰، ص ۵۴).
در سال هفتم هجرت، مُقَوقَس، پادشاه اسکندریه، در جواب دعوت پیامبر به پذیرش اسلام، هدایایى از جمله دو کنیز براى ایشان فرستاد. پیامبر آنان را براى مدتى نزد رمیصاء جاى داد (طبرى، ج ۳، ص ۲۱). در غزوه حنین (سال هشتم هجرت)، رمیصاء از پیامبر خواست افرادى را که فرار می‌کردند، همچون مشرکان بکشد (واقدى، ج ۳، ص ۹۰۳ـ۹۰۴؛ طبرى، ج ۳، ص ۷۶ـ۷۷). وى با وجود فرار مردان، در حالى که پسرش عبداللّه‌بن ابی‌طلحه را باردار بود، خنجرى براى دفاع از خود به همراه داشت (واقدى، ج ۳، ص ۹۰۴؛ ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۵؛ ابن‌هشام، ج ۴، ص ۸۸ـ۸۹).
بعد از وفات پیامبر اکرم، از زندگى رمیصاء خبرى در دست نیست و فقط ابن‌شهرآشوب (ج ۳، ص ۲۱۲) قولى از او روایت کرده که، بعد از شهادت امام حسین علیه‌السلام از آسمان بارانى سرخ رنگ باریده است.
به گفته اَنَس‌بن مالک، پیامبر براى دیدار رمیصاء به خانه‌اش می‌رفت و با اقامۀ نماز مستحبى، براى وى و خانواده‌اش دعا می‌کرد (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۴۲۶ـ۴۲۷؛ ذهبى، ج ۲، ص ۳۰۹). همچنین گفته‌اند، هنگامى که پیامبر اکرم براى صرف غذا در خانۀ رمیصاء و ابوطلحه بود، به برکت الهى، پیامبر و همراهانش از غذاى اندک وى سیر شدند (مالک‌بن انس، ج ۲، ص ۹۲۷ـ۹۲۸؛ ابن‌شهر آشوب، ج ۱، ص ۹۰؛ مقریزى، ج ۵، ص ۱۶۵).
وقتى اختلافى بین رمیصاء و همسرش ابوطلحه رخ داد، رمیصاء به پیامبر شکایت برد و ایشان شخصآ اختلاف آنان را برطرف کرد (احمدبن حنبل، ج ۱، ص ۲۱۴؛ ابن‌عساکر، ج ۳۷، ص ۴۷۱). رمیصاء را از جمله راویان حدیث و از زنان عاقل و فاضل دانسته‌اند (رجوع کنید به ابن ابی‌حاتم رازى، ج ۹، ص ۴۶۴؛ ابن عبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۹۴۰). عایشه، امّسَلَمه و انس‌بن مالک از وى روایت کرده‌اند (ابن‌اثیر، ج ۶، ص ۱۱۹، ۳۴۶).
منابع :
(۱) ابن ابی‌حاتم رازى، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۳/۱۹۵۳؛
(۲) ابن‌اثیر، اسدالغابه فی‌المعرفه الصحابه، چاپ محمدابراهیم البنا، محمداحمد عاشور، محمود عبدالوهاب فاید، بیروت، ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛
(۳) ابن حجر عسقلانى، الاصابه فى تمییز الصحابه، چاپ عادل احمد عبدالموجود، علی‌محمد معوض، بیروت، ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛
(۴) ابن‌سعد؛
(۵) الطبقات‌الکبرى، بیروت ۱۴۰۵ه /۱۹۸۵؛
(۶) ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف اشرف، ۱۳۷۶/۱۹۵۶؛
(۷) ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فى معرفه الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوى، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛
(۸) ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ على شیرى، بیروت، ۱۴۱۵؛
(۹) ابن‌هشام، السیره‌النبویه، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى و عبدالحفیظ شلبى، قاهره ۱۹۳۶؛
(۱۰) احمدبن حنبل، بیروت، دارصادر (بی‌تا.)؛
(۱۱) احمدبن حنبل، مسند؛
(۱۲) ذهبى، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب الارنووط، حسین اسد، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛
(۱۳) طبرى، محمدبن جریر، تاریخ طبرى، چاپ محمدابراهیم ابوالفضل، بیروت، ۱۳۸۷/۱۹۶۷؛
(۱۴) مالک‌بن انس، المؤطّأ، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵؛
(۱۵) مقریزى، امتاع‌الاسماع، چاپ محمد عبدالحمید النمیسى، بیروت، ۱۴۲۰/۱۹۹۹؛
(۱۶) واقدى، محمدبن عمر، المغازى، چاپ مارسدن جونس، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۵
۰۲/۰۲/۱۳۸۸