محدّث، زاهد و فقیه مالکی‌قرن‌دهم. کنیه‌او ابوالنعیم‌و ابوالرضا/ ابوالرضی‌بود (مخلوف، ص۲۸۶؛ مرابط ترغی، ص۶۳۲). وی در ۹۱۰ (ابن‌قاضی، ۱۳۹۰، ج۱، ص۲۷۴) یا ۹۱۲ (ازهری، ص۱۱۳ـ۱۱۴؛ تازی، ج۲، ص۵۱۲؛ ذهبی، ص ۳۷۴) در شهر فاس‌یا تطوان، هر دو از شهرهای‌کشور مغرب(مراکش‌کنونی)، به دنیا آمد.
پدرش‌ابتدا در شهر جنووا، بندر مهم ایتالیا، که زمانی مرکز مبادلات‌تجاری و دریایی‌با کشورهای‌گوناگون‌بود (رجوع کنید به عبدالعزیز بن عبداللّه، ذیل«جنوه»؛ قس‌زبیدی، ذیل«جنو»، که جَنَوه را شهری‌در اندلس معرفی‌کرده‌است)، زندگی‌می‌کرد و مسیحی‌بود، اما بر اثر حادثه‌ای از مسیحیت روی گرداند و در حدود ۸۹۰، پس از مهاجرت به دیار مسلمانان، اسلام‌آورد. وی در مسیر خود با زنی یهودی، که بعد به اسلام گروید، ازدواج کرد و سرانجام در شهر فاس‌سکنا گزید (ازهری، ص۱۱۴؛ عبدالکبیر کتانی، ج۱، ص۳۰۶ـ۳۰۷).
اساتید
فاس در آن‌عصر، مهد دانش‌بود و دانشمندان‌بزرگی در رشته‌های گوناگون‌علوم‌اسلامی در آن به آموزش و تحقیق و تألیف مشغول بودند (تازی، ج۲، ص۳۶۷). جنوی در چنین محیطی حیات‌علمی خود را آغاز کرد و از استادانی چون
ابوزید عبدالرحمان بن‌علی‌سُقَّین‌عاصمی،
ابو محمد عبداللّه‌غَزْوانی( موسوعه اعلام المغرب، ج۳، ص۱۱۱۷)، ابوعبداللّه‌بن محمدبن علی خَرّوبی طرابلسی، و ابوعبد اللّه محمدبن‌علی‌شَطیبی زِروالی(محمد عبدالحی‌کتانی، ج۱، ص ۴۳۵) بهره‌برد (برای‌آگاهی‌بیشتر در باره‌استادان جنوی رجوع کنید به عبدالکبیر کتانی، ج۱، ص۳۰۷).
در این میان، تأثیر دو استاد نخست بارزتر بود و جنوی همواره‌آشنایی با آن دو را برای‌خود از بزرگ ترین‌مواهب الاهی‌می‌دانست (محمد عبدالحی‌کتانی، ج۲، ص۹۸۷). جنوی‌از ملازمان و شاگردان خصوصی عاصمی بود و پس از وی، در جایگاه روایت‌حدیث و ریاست علمی شهر، جانشین او شد (همان، ج۱، ص۴۳۵، ج۲، ص۷۶۴). جنوی برای ملاقات و ملازمت با غزوانی، که به شهر مراکش منتقل شده بود، به این شهر سفر کرد و پس از گذشت یک سال از مرگ‌استادش، به فاس بازگشت(عبدالکبیر کتانی، همانجا).
شاگردان
جنوی شاگردان‌بسیاری‌تربیت‌کرد،
از جمله:
عبدالواحدبن‌احمدبن‌ابی‌الحسن‌شریف‌حسنی،
ابوعبداللّه‌محمد بن‌قاسم قیسی معروف به‌قَصّار *،
احمدبن‌موسی‌مُرابی‌اندلسی(متوفی۱۰۳۴) و ملک منصور سعدی از سلاطین مغرب(ابن‌قاضی، ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴، قسم۲، ص۴۵۴؛ محمد عبدالحی کتانی، ج۱، ص۴۳۵، ج۲، ص۹۶۵؛ تازی، ج۲، ص۵۱۲).
جنوی از صاحبان طریقت در عرفان و تصوف نیز به شمار می‌رفت. به نوشته ذهبی (همانجاا)، روش‌او حفظ صفات اخلاقی تصوف همراه با پایبندی‌شدید به شریعت‌بود. زهد، تواضع، حُسن‌خلق، ادب، پرهیزگاری‌شدید، احترام گذاشتن به دانشوران، خط زیبا، ذکر دائم، تلاوت قرآن و شیفتگی فراوان به پیامبر اکرم از جمله اوصاف او شمرده شده است(محمد عبدالحی کتانی، ج۱، ص۴۳۶؛ عبدالکبیر کتانی، ج۱، ص۳۰۷ـ ۳۰۸؛ ازهری، ص ۱۱۳ـ ۱۱۴). به نوشته برخی مورخان، مردم او را در علم فقه و حدیث به احمدبن حنبل، پیشوای حنبلیان، و در عرفان و تصوف به‌جُنید بغدادی‌تشبیه‌می‌کردند (برای‌نمونه رجوع کنید به تازی، همانجا).
در باره زهد و ساده‌زیستی او نوشته شده‌است‌که پس‌از مرگ تنها قطعه حصیری که بر آن نماز می‌گزارد و تکه نخی که هنگام وضو آستین خود را با آن‌می‌بست، از وی‌برجا ماند ( موسوعه‌اعلام‌المغرب، ج۳، ص۱۱۱۸). مخلوف(همانجا) جنوی را در شمار طبقه بیستم علمای مالکی نام برده‌است. شاگرد جنوی، احمدبن‌موسی‌مُرابی‌اندلسی، کتاب تحفه الاخوان و مواهب الامتنان فی مناقب سیدی رضوان را در وصف مناقب و کرامات‌او نگاشته‌است(محمد عبدالحی‌کتانی، ج۱، ص۴۳۵؛ ازهری، ص۱۱۴).
رحلت
جنوی در ۱۴ ربیع‌الاول۹۹۱ وفات‌کرد و در فاس، بیرون باب‌الفتوح، دفن شد (ابن‌قاضی، ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴، قسم۱، ص۱۹۷؛ موسوعه اعلام المغرب، ج۲، ص۹۴۲، ج۳، ص۱۱۱۷). به گزارش مورخان، تشییع جنازه او بسیار باشکوه بود (برای‌نمونه رجوع کنید به ابن‌قاضی؛ مخلوف، همانجاها). کتابی در فقه، مجموعه‌اشعار و نیز اجازه‌های حدیثی متعددی از وی بر جای مانده است(رجوع کنید به ازهری؛ مرابط ترغی، همانجاها).
منابع:
(۱) ابن‌قاضی، جذوه الاقتباس فی ذکر مَن حَلَّ من‌الاعلام مدینه فاس،رباط۱۹۷۳ـ۱۹۷۴؛
(۲) همو، درّه الحجال فی أسماءالرجال( ذیل‌وفیات‌الاعیان)، چاپ محمد احمدی‌ابوالنور، ج۱، قاهره ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰؛
(۳) محمد بشیر ظافر ازهری، طبقات‌المالکیه و هو الکتاب المسمی الیواقیت الثمینه فی اعیان مذهب‌عالم‌المدینه، قاهره۱۴۲۰/ ۲۰۰۰؛
(۴) عبدالهادی تازی، جامع القرویین، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳؛
(۵) نفیسه ذهبی، الزاویه الفاسیه: التطور و الادوار حتی نهایه العهد العلوی الاول، دارالبیضاء ۱۴۲۲/۲۰۰۱؛
(۶) محمدبن محمد زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴؛
(۷) عبدالعزیز بنعبداللّه، معلمه المدن و القبائل، در الموسوعه المغربیه للاعلام البشریه و الحضاریه، ملحق۲،[رباط( : وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، ۱۳۹۷/۱۹۷۷؛
(۸) عبدالکبیربن هاشم کتانی، زهرالا´س فی بیوتات اهل فاس، چاپ علی‌بن منتصر کتانی، دارالبیضاء ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲؛
(۹) محمد عبدالحی‌بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان‌عباس، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲؛
(۱۰) محمدبن‌محمد مخلوف، شجره النور الزکیه فی طبقات‌المالکیه، قاهره۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت)بی‌تا.]؛
(۱۱) عبداللّه مرابط ترغی، فهارس‌علماء المغرب‌منذالنشأه‌الی‌نهایه‌القرن‌الثانی‌عشرللهجره، تطوان۱۴۲۰/ ۱۹۹۹؛
(۱۲) موسوعه اعلام المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۱