شخصیت ادبی سیاسی معاصر که شهرتش بیشتر به سبب قصه های اوست . وی در ۱۲۹۸ ش در بوشهر به دنیا آمد (عابدینی ، ۱۳۶۹ ش ، ذیل مادّه ؛ قس رکن زاده آدمیت ، ج ۱، ص ۵۴۸: ۱۳۰۰ ش ). در کودکی با پدرش به شیراز رفت و در مدارس آن شهر به تحصیل پرداخت (رکن زاده آدمیت ، همانجا).
مقاله نویسی را در هفته نامه محلی سروش شیراز که ارگان حزب توده ایران در آن شهر بود آغاز کرد (بهزادی ، ص ۱۴۲). در بهمن ۱۳۲۲، پرویزی و جمعی از نویسندگان و شاعران شیراز، از جمله فریدون توللی * و محمد باهری ، «جمعیت آزادگان فارس » را تشکیل دادند و در مبارزات انتخاباتی مجلس در آن دوره نامزدی معرفی کردند که انتخاب نشد. در واکنش به این رویداد، اعضای این جمعیت به افشاگری درباره نحوه انتخابات پرداختند. این افشاگریها سبب شد که گروهی از آنها از جمله پرویزی ، محکوم و به بستک لار تبعید شوند (امداد، ص ۸۱۶؛ شعبانی ، ص ۲۷۴).
در ۱۳۲۶ ش و در پی اختلافاتی که در رهبری حزب توده ایران پیش آمد، پرویزی ، به خلیل ملکی (متوفی ۱۳۴۸ ش ) و گروه انشعابی او پیوست . این گروه به نشر روزنامه شرق میانه پرداختند که پرویزی هم از اعضای هیئت تحریریه آن بود (امداد، ص ۸۱۹؛ نیز رجوع کنید به خامه ای ، ص ۶۹۰).
پس از آن وی به همکاری با هفته نامه ایران ما پرداخت . با تغییر سیاست رژیم پهلوی در آن دوره ، مبنی بر جذب مخالفان ، توجه اسدالله علم (متوفی ۱۳۵۷ ش ) به او، که نوشته های پرخواننده ای در ایران ما داشت ، جلب شد و این دو به واسطه جهانگیر تفضلی (متوفی ۱۳۶۹ ش ) با یکدیگر آشنا شدند (تفضّلی ، ص ۵۰، ۱۰۰، مقدمه ، ص ۱۸).
رابطه پرویزی با علم سبب شد که به مشاغل و مقامات مهمی دست یابد و به همان نسبت در چشم مبارزان و مخالفان رژیم منفور و بدنام شود. وی نخست عضو هیئت مدیره شرکت تلفن شد، سپس در ۱۳۳۶ ش که علم حزب مردم را تأسیس کرد، به عضویت کمیته مرکزی این حزب درآمد و از سوی همین حزب به نمایندگی مجلس رسید (بهزادی ، ص ۱۴۵ـ۱۴۶).
او در دوره های بیست و یکم تا بیست و سوم مجلس شورای ملی ، نماینده دشتستان و در دوره هفتم مجلس سنا نماینده انتخابی شیراز بود (طلوعی ، ج ۲، ص ۱۰۷۰، ۱۰۹۵). پرویزی در دوره نخست وزیری علم ، معاون او بود. با تشکیل لژیون خدمتگزاران حقوق بشر، متصدی آن شد و تا پایان عمر در این سمت باقی بود. او در هفتم آبان ۱۳۵۶ درگذشت و در حافظیه شیراز به خاک سپرده شد (بهزادی ، ص ۱۴۷، ۱۵۴؛ «درگذشت رسول پرویزی »، ص ۹۰۱).
مهمترین کارها
دو کتاب شلوارهای وصله دار (۱۳۳۶ ش ) و لولی سرمست (۱۳۴۶ ش ) که هر دو چندین بار به چاپ رسیده ، مهمترین کارهای پرویزی است . شلوارهای وصله دار مجموعه ای است از داستانهایی که در سالهای ۱۳۳۱ـ۱۳۳۲ ش در مجله سخن منتشر می شد. نویسنده در این مجموعه نقال قصه های ساده ای است که ریشه در خاطراتش دارند، و ماجراهای ایام کودکی خود را به صورتی طنزآمیز روایت می کند.
منتقدان ، داستان «شیرمحمد» این مجموعه را، به عنوان زمینه ای برای آفرینش رمان تنگسیر صادق چوبک (متوفی ۱۳۷۷ ش )، قابل توجه دانسته اند. لولی سرمست ، مجموعه دوم نویسنده ، کمتر از مجموعه پیشین سرگرم کننده است و نویسنده در آن ، از دریچه ای تنگتر و فردگرایانه تر به زندگی می نگرد. پرویزی در این کتاب از مظاهر گذشته شیراز با دریغ و حسرت یاد می کند (عابدینی ، ۱۳۶۶ ش ، ج ۱، ص ۱۰۷).
این دو مجموعه ، او را در زمره نویسندگان ارزشمند نسل دوم قصه نویسی جدید در ایران قرار داده است ( رجوع کنید به شفیعی کدکنی ، ص ۳۶۵). سبک نویسندگی او تحت تأثیر محمدعلی جمالزاده و نثر وی ساده ، شیوا و آمیزه ای از نثر کتابی و محاوره است . آثار داستانی او به سبب پیوندهایی که با آداب و رسوم ایرانی دارد، اصیل است .
از ویژگیهای قصه های پرویزی این است که غالباً قهرمان داستان راوی ماجرایی از دوره کودکی خود است و از این جهت ، در قیاس با آثار پیشینیان ، کم نظیر است . این قصه ها نشان دهنده قدرت تصویرسازی و طنزنویسی اوست (عابدینی ، ۱۳۶۶ ش ، ج ۱، ص ۱۰۶؛ کسمائی ، ص ۱۹۳ـ۲۱۴).
پرویزی چنانکه خود اشاره کرده (ص ۸) نمی خواسته قصه کوتاه یا رمان بنویسد، بلکه کوشیده است تا با استفاده از شیوه نقالی ، نوعی قصه گویی بومی پدید آورد. ازینرو صورت داستانهای او، چندان منسجم و مقید به فنون قصه نویسی نیست و از نظر محتوا هم ، به شکلی عمیق با واقعیت درگیر نمی شود (کسمائی ، ص ۱۹۸؛ عابدینی ، ۱۳۶۶ ش ، ج ۱، ص ۱۰۷، ۲۸۲).
منابع :
(۱) حسن امداد، «توللی و حوادث فارس »، آینده ، سال ۱۱، ش ۱۱ـ۱۲ (بهمن و اسفند ۱۳۶۴)؛
(۲) علی بهزادی ، شبه خاطرات ، تهران ۱۳۷۵ ش ؛
(۳) رسول پرویزی ، لولی سرمست ، تهران ۱۳۵۷ ش ؛
(۴) جهانگیر تفضّلی ، خاطرات جهانگیر تفضّلی ، چاپ یعقوب توکلی ، تهرن ۱۳۷۶ ش ؛
(۵) انور خامه ای ، خاطرات سیاسی ، تهران ۱۳۷۲ ش ؛
(۶) «درگذشت رسول پرویزی »، راهنمای کتاب ، سال ۲۰، ش ۱۱ـ۱۲ (بهمن و اسفند ۱۳۵۶)؛
(۷) محمدحسین رکن زاده آدمیت ، دانشمندان و سخن سرایان فارس ، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش ؛
(۸) احمد شعبانی ، «سالشمار فریدون توللّی »، آینده ، سال ۱۷، ش ۱ـ۴ (فروردین ـ تیر ۱۳۷۰)؛
(۹) محمدرضا شفیعی کدکنی ، «از انقلاب تا انقلاب ، ادبیات ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی »، در ادبیات نوین ایران : انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۱۰) محمود طلوعی ، بازیگران عصر پهلوی : از فروغی تا فردوست ، تهران ۱۳۷۲ ش ؛
(۱۱) حسن عابدینی ، صدسال داستان نویسی در ایران ، ج ۱، تهران ۱۳۶۶ ش ؛
(۱۲) همو، فرهنگ داستان نویسان ایران ، تهران ۱۳۶۹ ش ؛
(۱۳) علی اکبر کسمائی ، برخی از نویسندگان پیشگام ایران در داستان نویسی امروز ایران ، تهران ۱۳۶۳ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۵
متشکرم
مدتها بود که میخواستم در مورد ایشان اطلاعاتی کسب کنم