زندگینامه استاد دکترمهدی بیانی (بنیانگذار کتابخانه ملی ایران)(۱۳۴۶-۱۲۸۵ش)

 کارشناس نسخه های خطی فارسی و نویسنده معاصر. پدرش ، میرزا محمدخان از خاندان دبیران و مستوفیان فراهان و نیای مادریش میرزا سلیمان بیان السلطنه فراهانی ، رئیس بیوتات سلطنتی و صاحبِ رساله قواعد دفاتر و حساب بود (بیانی ، ج ۳، مقدمه محبوبی اردکانی ، ص سه ). بیانی در ۱۲۸۵ ش در همدان متولّد شد. در دو سالگی پدرش درگذشت و مادرش با او و دیگر فرزندانش به تهران آمد ( مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، ص ۶۳۶).

او در مدارس ابتدایی اقدسیّه و اشرف به تحصیلات مقدماتی و فراگیری خوشنویسی پرداخت و پس از اتمام دوره متوسطه در دارالفنون ، دوره لیسانس علوم ادبی و فلسفی را در دانشسرای عالی (دارالمعلمین عالی سابق ) به پایان برد و در ۱۳۲۴ ش به اخذ دکتری در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نایل گشت (همانجا؛ بیانی ، ج ۳، مقدمه محبوبی اردکانی ، همانجا؛ ایرانیکا ، ذیل «بیانی »).

بیانی پس از گذراندن دوره تعلیمات دانشکده افسری و خدمت وظیفه ، در ۱۳۱۲ ش همزمان با کار در کتابخانه دانشسرای عالی ، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در ۱۳۱۳ ش به مدیریت کتابخانه عمومی معارف منصوب گردید ( مجله دانشکده … ، همانجا). او در این مقام به گردآوری کتابها از کتابخانه سلطنتی و کتابخانه معارف برای بنیانگذاریِ «کتابخانه ملی ایران * » (وابسته به وزارت فرهنگ ) پرداخت.و پس از تأسیس این کتابخانه در ۱۳۱۶ ش ، ریاست آنجا را به عهده گرفت .

در ۱۳۱۹ ش ، به مدت یک سال از طرف وزارت آموزش و پرورش (وزارت فرهنگ سابق ) به ریاست فرهنگ اصفهان اعزام شد و پس از بازگشت و انجام دادن مأموریت آموزشی یکساله در وزارت پیشه و هنر وقت ، بار دیگر به ریاست کتابخانه ملی منصوب شد. در ۱۳۳۵ ش ، ریاست کتابخانه سلطنتی را عهده دار شد و این سمت را همراه با استادی دانشگاه تهران و تدریس «تاریخ تکامل خطوط اسلامی » و «کتابشناسی نسخه های خطی » تا پایان عمر به عهده داشت (همانجا). او همچنین انجمنی برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام «انجمن حمایت خط و خطاطان » تأسیس کرد.

وی به سبب تبحّر در شناخت خطوط و نسخه ها به عنوان کارشناس نسخه های خطی و چاپی ، با کتابخانه های ملی ، مجلس شورای ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همکاری می کرد (بیانی ، ج ۳، مقدمه محبوبی اردکانی ، ص چهار). او خود خطی خوش داشت (افشار، ص ۱۱۵؛ بیانی ، ج ۴، پیشگفتار دانش پژوه ، ص سی وپنج ) و بویژه در نستعلیق قوی و ماهر بود.

بیانی از بنیانگذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی وعضو آن بود و نزدیک به ۲۵ سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی دو کشور همسایه تلاش کرد ( رجوع کنید به پیام نوین ، ص ۲۱). مأموریتهای فرهنگی بسیاری به کشورهای آسیایی ، اروپایی و امریکا داشت . سرانجام ، در هفدهم بهمن ۱۳۴۶ درگذشت ( مجله دانشکده … ، ص ۶۳۸).

آثار او عبارت است از:

کتاب شناسی کتاب های خطی ؛

فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانه ملی ؛

فهرست کتابخانه سلطنتی (دیوانها)؛

فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه های فارسی ؛

فهرست نمایشگاه آثار ابن سینا در کتابخانه انجمن آثار ملی ؛

فهرست نمایشگاه آثار خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانه ملی ؛

فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانه سلطنتی ؛

راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان ؛

نمونه ای چند از خطوط خوش نویسان ؛

نمونه سخن فارسی ؛

احوال و آثار خوش نویسان ؛

احوال و آثار نسخ نویسان ؛

شکسته و نستعلیق نویسان و تعلیق نویسان ؛

احوال و آثار میرعماد ؛

طبع و نشر چهار رساله فارسی 

( رساله فی حاله الطفولیه ، روزی با جماعت صوفیان ؛عقل سرخ ؛ آواز پر جبرئیل )، از شیخ شهاب الدین سهروردی ؛

السوانح فی العشق احمد غزالی ؛

 معراجنامه منسوب به ابن سینا به خط امام فخر رازی ؛

بدایع الازمان فی وقایع کرمان افضل الدین کرمانی و چند رباعی از حکیم عمر خیام به خط میرعماد (همان ، ص ۶۳۹؛ افشار، ص ۱۱۶ـ۱۱۷).

مقالات ادبی و هنری و تاریخی متعددی از او در مجلات داخلی و خارجی نشر یافته است (افشار، ص ۱۱۷؛

برای آثار چاپ نشده رجوع کنید به مجله دانشکده … ، همانجا).

منابع :

(۱) ایرج افشار، «وفات دکتر مهدی بیانی »، راهنمای کتاب ، سال ۱۱، ش ۱و۲و۳ (مرداد ۱۳۴۷)؛
(۲) مهدی بیانی ، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۳) پیام نوین ، دوره ۹، ش ۳ (دی و بهمن و اسفند ۱۳۴۶)؛
(۴) مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، سال ۱۵، ش ۵ و ۶ (مرداد ۱۳۴۷)؛

(۵) Encyclopaedia Iranica, s.v. “Baya ni” (by M. Dabirsiâqi).