او دختر صاعد اندلسى و از نژاد بربر بود (دلائل الامامه، ص ۳۰۷؛ ابن‌شهرآشوب، ج ۴، ص ۳۲۳). تاریخ تولد و وفات و زادگاه او مشخص نیست. او کنیزى پاک‌دامن بود که به دستور امام باقر علیه‌السلام خریدارى شد و به عقد امام صادق علیه‌السلام درآمد. هنگام خریدارى، امام باقر علیه‌السلام او را حمیده در دنیا و محموده در آخرت نامید (رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۷۶ـ۴۷۷؛ دلائل‌الامامه، ص ۳۰۸).
امام صادق علیه‌السلام حمیده را پاک از هر پلیدى مى‌دانست که به‌سبب کرامت الهى، ملائکه از او محافظت کرده‌اند تا به امام صادق علیه‌السلام برسد. وى ازاین‌رو به «حمیده مُصَفّاه» ملقب شد (رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۷۷؛ دلائل‌الامامه، همانجا؛ ابن‌شهرآشوب، ج ۱، ص ۲۶۶).
لقب دیگر او لُؤلُؤَه است (رجوع کنید به ابن‌شهرآشوب، ج ۴، ص ۳۲۳). حمیده از جمله کسانى بود که امام صادق علیه‌السلام هنگام وفات او را وصى خود قرار داد (رجوع کنید به مفید، ص ۷۱؛ طوسى، ۱۴۱۱، ص ۱۰۸). روایت شده است که امام صادق علیه‌السلام در هنگام حج، پاسخِ حُکمى را به همسر خود، حمیده، ارجاع داد (رجوع کنید به کلینى، ج ۴، ص ۳۰۱؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۵، ص۴۱۰).
همچنین گفته شده است امام صادق مادرش امّفروه و همسرش حمیده را براى شرکت در مراسم سوگوارى مردم مدینه (حقوقُ اهل‌المدینه) مى‌فرستاد (کلینى، ج ۳، ص ۲۱۷؛ ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص ۱۷۸). ابوبصیر از حمیده روایتى درباره اهمیت نماز، از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است (رجوع کنید به الاصول السته عشر، ص ۳۱۰؛ برقى، ج ۱، ص۸۰؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۸ش، ص ۲۲۸).
حمیده چهار فرزند داشت:
امام موسى کاظم علیه‌السلام،
اسحاق معروف به مؤتَمَن،
محمد دیباج
و فاطمه (رجوع کنید به ابن‌بابویه، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص ۱۰۵؛ طبرسى، ج ۱، ص ۵۴۶؛ ابن‌عِنَبَه، ص ۲۴۵، ۲۴۹).
منابع:
(۱) ابن‌بابویه، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛
(۲) همو، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدى لاجورى، قم ۱۳۶۳ش؛
(۳) همو، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ على‌اکبر غفارى، قم ۱۴۰۴؛
(۴) ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابى‌طالب، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم (بى‌تا.)؛
(۵) ابن‌عِنَبَه، عمده‌الطالب فى انساب آل ابى‌طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانى، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱؛
(۶) الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفید، چاپ على‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (بى‌تا.)؛
(۷) الاصول السته عشر من الاصول الاولیه: مجموعه من کتب الروایه الاولیه فى عصرالائمه المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودى، قم ۱۳۸۱ش؛
(۸) احمدبن محمد برقى، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛
(۹) دلائل الامامه، (منسوب به )محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسه البعثه، ۱۴۱۳؛
(۱۰) فضل‌بن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛
(۱۱) محمدبن حسن طوسى، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى‌خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۲) همو، کتاب‌الغیبه، چاپ عباداللّه طهرانى و على احمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛
(۱۳) کلینى؛
(۱۴) محمدبن محمد مفید، الفصول العشره فى الغیبه، چاپ فارس حسون، (قم) ۱۴۱۳٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۴