حمزه‌بن محمد کِنانى، کنیه‌اش ابوالقاسم، عالم و محدّث مصرى قرن چهارم. درباره زندگى او اطلاع چندانى در دست نیست. وى در ۲۷۵ به‌دنیا آمد. نخستین سال سماع حدیث او، ۲۹۵ ذکر شده است.کنانى در ۳۰۵ براى طلب حدیث به عراق سفر کرد و در بصره و کوفه به سماع حدیث پرداخت.
اساتید
وى از محدّثان مشهورى چون
محمدبن داود صَدفى،
سعیدبن عثمان حرّانى،
و عبدان‌بن احمد اهوازى اخذ حدیث کرد.
کنانى از زاهدان و عابدان روزگار خود به‌شمار مى‌رفت. از او محدّثانى چون ابن‌مَنْدَه و ابوالحسن‌بن على‌بن محمد قابسى حدیث نقل کرده‌اند (رجوع کنید به ذهبى، ۱۴۲۴، ج ۸، ص ۱۱۴ـ۱۱۵؛ همو، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۱۶، ص۱۸۰).
رحلت
ابن‌عساکر (ج ۱۵، ص۲۴۰) در اشاره به فضل کنانى، گفته است که دارقطنى در سفر به مصر، با کنانى هم‌صحبت شد. وى در ۳۵۷، به هنگام لشکرکشى فاطمیان به مصر، درگذشت (رجوع کنید به ذهبى، ۱۴۰۱ـ ۱۴۰۹، ج ۱۶، ص ۱۸۱؛ همو، ۱۴۲۴، همانجا).
اثر
تنها اثرى که از او یاد شده، جزءُ البَطاقه است که در واقع تخریجى از حدیث مشهور به بطاقه است که آن را عبداللّه‌بن عمروبن عاص روایت کرده است (رجوع کنید به کتّانى، ص ۷۶). این حدیث به اهمیت و ثواب شهادتین اشاره دارد (رجوع کنید به حاکم نیشابورى، ج ۱، ص ۵۲۹). به نوشته ذهبى (۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۱۷، ص ۶۰۲)، این مجموعه را ابوالحسن على‌بن عمر حرّانى، مشهور به ابن‌حِمِّصَه، از شاگردان کنانى، روایت کرده است. این کتاب با تحقیق عبدالرزاق‌بن عبدالمحسن العباد البدر (ریاض ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲) به‌چاپ رسیده است.
منابع:
(۱) ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛
(۲) محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک على الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛
(۳) محمدبن احمد ذهبى، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛
(۴) همو، سیر اعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸؛
(۵) محمدبن جعفر کتّانى، الرساله المستطرفه لبیان مشهور کتب السنه المشرفه، کراچى ۱۳۷۹/۱۹۶۰٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۴