شاعر، محقق و مترجم معاصر. در ۱۲۷۹ ش در تهران به دنیا آمد. پدرش علیمرادخان میرپنج بختیاری از خانان مشهور بختیاری و مادرش عالمتاج قائم مقامی متخلص به ژاله ( رجوع کنید به ژاله قائم مقامی * )، شاعر و از خاندان میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (مقتول ۱۲۵۱) بود (پژمان بختیاری ، ۱۳۴۹ ش ، ص د، ه ؛همو، ۱۳۶۸ ش ، پیشگفتار، ص چهل و هشت ـ چهل ونه ؛ صبور، ص ۱۱۴).

پژمان ، دوره کودکی را به سبب جدایی پدر و مادرش بسختی گذراند. روش سختگیرانه پدرش در تعلیم و تربیت که پژمان از آن با عنوان «تازیانه تعلیم » یاد کرده است خاطره ای ناخوشایند برایش به جا گذاشت . در هرحال ، او در خردسالی بر خواندن قرآن و کتابهای ساده فارسی ، و نوشتن توانایی یافت (پژمان بختیاری ، ۱۳۴۹ ش ، ص و؛ همو ۱۳۶۸ ش ، پیشگفتار، ص پنجاه ). وی در همان سالها پدرش را از دست داد و سرپرستی او به جعفر قلیخان سردار اسعد بختیاری (متوفی ۱۳۱۳) واگذار شد (همو، ۱۳۶۸ ش ، پیشگفتار ص هفتاد و سه ، هفتاد و چهار).

در نوجوانی ، سرودن شعر را آغاز کرد. ابتدا اشعارش با تخلّص «سرمست » در روزنامه ها به چاپ می رسید، اما بعدها تخلّص «پژمان » را برگزید (همان ، پیشگفتار، ص چهل و چهار، هفتاد و پنج ). او در مدرسه سن لوئی تهران به تحصیل پرداخت و به زبان فرانسه تسلط یافت . وی در آنجا همکلاس نیمایوشیج (متوفی ۱۳۳۸ ش ) و شاگرد نظام وفا (متوفی ۱۳۴۳ ش ) بود (همو، ۱۳۴۹، ص یز؛ محمدی ، ج ۲، ص ۳۸۴؛ مشیری ، ص ۱۲۴، ۱۲۷).

پس از فارغ التحصیلی ، در وزارت پست و تلگراف و تلفن استخدام شد و در همان دوران از محضر بدیع الزمان فروزانفر (متوفی ۱۳۴۹ ش ) نیز بهره مند گردید. سپس به انجمن ادبی حکیم نظامی ، به مدیریت وحید دستگردی (متوفی ۱۳۲۱ ش )، راه یافت و تجربه هایی اندوخت (حقیقت ، ذیل مادّه ). وی با شاعران و ادیبانی چون ایرج میرزا، ملک الشعرای بهار، مهدی سهیلی ، احمد بهمنیار و حبیب یغمایی دوستی و مصاحبت داشت (پژمان بختیاری ، ۱۳۴۹ ش ، ص ، یط ؛ همو، ۱۳۶۸ ش ، مقدمه باستانی پاریزی ، ص سی ـ سی و یک ). پژمان مدتی کارشناس برنامه های شعر رادیو، و نیز عضو شورای شعر و ترانه رادیو بود (نادرپور، ص ۱۱۱).

مضمون اشعار پژمان ،

بیشتر شِکوه و گلایه از زندگی است . او در شعر پیرو سبک قدما بود و در همه قالبهای کهن شعری ، آثاری بدیع با معانی و مفاهیم اجتماعی جدید به وجود آورد که از جمله شاهکارهای شعر معاصر است (خلخالی ، ج ۱، ص ۸۴). از میان قالبهای نوین ، او تنها سرودن چهارپاره را جایز می دانست (مشیری ، ص ۱۲۸). وی بیشتر غزلسرا بود و با وجود گرایش به سبک عراقی ، در غزلهایش ابیاتی به سبک هندی نیز وجود دارد (صبور، ص ۱۱۸؛ محمدی ، ج ۲، ص ۳۸۵). از دیگر ویژگیهای شعر پژمان ، توانایی او در پروردن داستانهای منظوم اخلاقی است .

به عقیده او شعرِ ارزشمند، لذتبخش و دارای جذبه روحی و آهنگ است ، ازینرو از نوپردازانی که هر سه جنبه را رعایت نمی کنند، انتقاد کرده است . به نظر او شکستن اوزان و حذف قوافی ــ که موسیقی شعر فارسی برآن بنا شده ــ صحیح نیست (پژمان بختیاری ، ۱۳۴۹ ش ، ص یز؛ صبور، ص ۱۱۷). پژمان از میان شاعران معاصر، اشعار امیری فیروزکوهی ، حمیدی شیرازی ، رهی معیری ، گلچین معانی و لطفعلی صورتگر را می پسندید (صبور، همانجا).

رحلت

او در ۲۹ تیر ۱۳۵۳ در تهران درگذشت (برقعی ، ج ۲، ص ۷۹۸؛ حقیقت ، همانجا).

آثار پژمان عبارت است از:

منظومه های زن بیچاره (تهران ، بی تا.)، سیه روز (تهران ۱۳۰۶ ش ) و محاکمه شاعر (تهران ۱۳۱۳ ش )؛

بهترین اشعار ، گزیده ای از اشعار کهن و معاصر فارسی (تهران ۱۳۱۳ ش )؛

تاریخ پست و تلگراف و تلفن (بی جا، تاریخ مقدمه ۱۳۲۶ ش )؛

مجموعه شعر خاشاک (تهران ۱۳۳۵ ش )؛

گردآوری دیوان ژاله قائم مقامی (تهران ، تاریخ مقدمه ۱۳۴۵ ش )؛

اندرز یک مادر (تهران ۱۳۴۷ ش )؛

داستان شعرا که در مجله تهران مصور چاپ شد (برقعی ، همانجا)؛

کویراندیشه (تهران ۱۳۴۹ ش )؛

به یادگار جشن هزارمین سال فردوسی (تهران ، بی تا.)؛

داستان زندگانی حافظ (تهران ، بی تا.)؛

اسکندرنامه نظامی گنجوی (بی جا، ۱۳۷۰ ش ).

پژمان برخی از منظومه های مشهور فارسی را نیز تصحیح و چاپ کرد ( رجوع کنید به حقیقت ، همانجا؛ مشار، ج ۲، ستون ۸۲۸ ـ۸۲۹). دیوان او هم با مقدمه باستانی پاریزی (۱۳۶۸ ش ) منتشر شده است .

برخی ترجمه های وی نیز عبارت است از:

آتالا و رِنِه از شاتوبریان ، چاپ شده در روزنامه شفق سرخ (اسحاق ، ج ۲، ص ۱۳۹)؛

گربه سیاه اثر ادگار آلن پو ؛ وفای زن (نام اصلی آن : آدولف ) اثر بنیامین کنستان دو ربک ؛

مادموازل اسکودری اثر هوفمان (مشار، همانجا).

علاوه بر اینها، دیگر مقالات تألیفی و ترجمه ای پژمان در مجلات مختلف از جمله آموزش و پرورش ، ارمغان ، نوبهار و وحید به چاپ رسیده است .

در برخی منابع ، از آثار منتشر نشده او نیز نام برده شده که عبارت است از:

سخنوران پارسی گوی ؛

گویش بختیاری ، پادشاهان ایران و

تاریخ منظوم اشکانیان (پژمان بختیاری ، ۱۳۶۸ ش ، مقدمه ناشر، ص بیست وهشت ).

منابع :

(۱) محمد اسحاق ، سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر ، ج ۱ و ۲، چاپ محمد اسماعیل رضوانی ، تهران ۱۳۷۱ ش ؛
(۲) محمدباقر برقعی ، سخنوران نامی معاصر ایران ، قم ۱۳۷۳ ش ؛
(۳) حسین پژمان بختیاری ، دیوان پژمان بختیاری ،تهران ۱۳۶۸ ش ؛
(۴) همو، کویراندیشه ،تهران ۱۳۴۹ ش ؛
(۵) عبدالرفیع حقیقت ، فرهنگ شاعران زبان پارسی از آغاز تا امروز ، تهران ۱۳۶۸ ش ؛
(۶) عبدالحمید خلخالی ، تذکره شعرای معاصر ایران ، تهران ۱۳۳۳ـ۱۳۳۷ش ؛
(۷) داریوش صبور، صدف : تذکره سخنوران روز ، تهران ۱۳۴۴ ش ؛
(۸) حسنعلی محمدی ، شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار ، اراک ۱۳۷۵ ش ؛
(۹) خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی ، تهران ۱۳۴۰ـ۱۳۴۴ ش ؛
(۱۰) فریدون مشیری ، «در ماه گذشته چه کتاب یا کتابهایی خوانده اید؟»، کلک ، ش ۴۲ (شهریور ۱۳۷۲)؛
(۱۱) نادر نادرپور، «به یاد پژمان »، سخن ، دوره ۲۴، ش ۱ (آذر و دی ۱۳۵۳).