زندگینامه حسن بَهروچی (بَروچی )(نهم ودهم)

بَهروچی (بَروچی ) ، حسن بن نوح بن یوسف هندی ، عالم و مؤلف مشهور اسماعیلی قرن دهم . وی از پیروان شاخه مُستَعلَوی ـ طیّبی فرقه اسماعیلیه که در هند به بُهره * مشهورند، بود.

در اواسط قرن نهم ، در شهر خَمبهات (کَمبی کنونی ) واقع در گجرات زاده شد. سالهای جوانی و تحصیلات اولیه را در همانجا، که از مراکز مهم دعوت اسماعیلیان طیّبی در هند بود، گذراند. دلیل انتساب وی به بهروچ (بروچ ) معلوم نیست . او نیز مانند عده دیگری از اسماعیلیان طیبی هند، برای تکمیل تحصیلات دینی خود در رشته های مختلف «علوم الدعوه » حدود ۹۰۴ به یمن ـ که مرکز اصلی دعوت و محل اقامت داعی مطلق اسماعیلیان طیبّی بود ـ عزیمت کرد.

سالهای بسیاری را در یمن گذراند و در ضمن شبه جزیره عربستان را سیاحت و مکه و مدینه را زیارت کرد. در یمن در مجالس درس حسن بن ادریس (متوفی ۹۱۸) بیستمین داعی مطلق اسماعیلیان طیّبی ، شرکت جست ؛ همچنین با علی بن حسین بن ادریس و محمدبن حسن بن ادریس ، بترتیب بیست و دومین و بیست و سومین داعیان مطلق ، روابط دوستانه ای برقرار کرد.

پس از چندی ، جزو مدرّسان حوزه علمی اسماعیلیان در یمن شد. یوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴)، یکی دیگر از فضلای اسماعیلیان هند که بعداً به عنوان اولین اسماعیلی در هند به مقام بیست و چهارمین داعی مطلق طیّبیان منصوب شد، از شاگردان وی بود.

رحلت

بهروچی در یازدهم ذیقعده ۹۳۹ درگذشت .

مهمترین اثر

مهمترین اثر بهروچی کتاب الازهار و مجمع الانوار الملقوطه من بساتین الاسرار است که حدود ۹۳۳ آن را درهفت مجلد تألیف کرد. این اثر گزیده ای است از آثار مؤلفان متقدم اسماعیلی که بسیاری از آنها اکنون مفقود است ، ازینرو کتاب الازهار در میان آثار اسماعیلی اهمیت خاصی دارد.

همچنین قسمتهایی از آثار مؤلفان غیراسماعیلی ، مانند شیعیان زیدی ، خاصه در شرح حال و مناقب حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام در این کتاب نقل شده است . تاکنون فقط جلد نخستین این اثر به چاپ رسیده است (رجوع کنید به بهروچی ، ص ۱۸۱ـ ۲۵۰). بهروچی در مقدمه کتاب (ص ۱۸۶ و بعد) پس از شرح حال خود، از کتبی که در یمن نزد بیستمین داعی مطلق مطالعه کرده ، فهرست کاملی آورده که در نوع خود بی نظیر است .

منابع :

(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج ۲، ص ۳۳۹ـ۳۴۱ (که بهروچی و جلد ششم کتاب الازهار را با اشتباهاتی معرفی می کند)؛
(۲) حسن بن نوح بهروچی ، کتاب الازهار ، در منتخبات اسماعیلیه ، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸؛
(۳) اسماعیل بن عبدالرسول مجدوع ، فهرسه الکتب و الرسائل ، چاپ علینقی منزوی ، تهران ۱۳۴۴ ش ، ص ۷۷ـ۸۸؛

(۴) Asaf A. A. Fyzee, “The study of the literature of the Fatimid Da ـ wa”, in Arabic and Islamic studies in honor of Hamilton A. R. Gibb , ed. G. Makdisi, Leiden 1965, 233-242;
(۵) W. Ivanow, Aguide to Ismaili literature , London 1933, 65-66;
(۶) idem, Ismaili Literature: a bibliogrephical survey , Tehran 1963, 83-88;
(۷) Ismail K. Poonawala, Biobibliography of Isma ¦ i ¦l i ¦literature , Malibu, Calif. 1977, 178-183.

دانشنامه جهان اسلام جلد  ۴