جالوت ، نام قرآنیِ جُلیات ، پهلوان تنومند فلسطینی . نام جالوت در قرآن کریم سه بار در ضمن نقل داستان جنگ فلسطینیان با بنی اسرائیل ذکر شده ( رجوع کنید به بقره : ۲۴۹ـ۲۵۱) و اصل این داستان با تفصیل بیشتری در عهد عتیق آمده ( رجوع کنید به ادامه مقاله ) که در آن از وی با نام جُلیات یاد شده است .منابع لغوی و تفسیری اسلامی واژه جالوت را غیرعربی دانسته اند ( رجوع کنید به راغب اصفهانی ، ذیل «جلت »؛زمخشری ، ذیل بقره : ۲۴۷؛جوالیقی ، ص ۱۰۴؛ابن منظور، ذیل «جلت ») تا جایی که گفته شده است دانشمندان مسلمان بر این امر اتفاق نظر دارند (جفری ، ص ۹۷).
برخی از خاورشناسان در پژوهشهای زبان شناختی خود در باره قرآن به ریشه شناسی واژه جالوت پرداخته اند. به نوشته هوروویتس (ص ۱۰۶) این نام مسلّماً با واژه عبریِ t ¦lu ¦ga یا واژه آرامیِ ¦a ¢t ¦lu ¦ga (به معنای تبعید و آوارگی ) که در میان یهودیان مدینه متداول بوده ، مرتبط است . جفری (ص ۹۸) نیز معتقد است که جالوت از راه قرآن به زبان عربی وارد شده است ، زیرا اثری از به کار بردنِ آن در پیش از اسلام در دست نیست (برای چکیده ای از آرای خاورشناسان در این باره رجوع کنید به همان ، ص ۹۷ـ ۹۸).
بر اساس نقل عهد قدیم هنگامی که فلسطینیان و اسرائیلیان در اطراف دره ایلاه ، رو در روی یکدیگر صف آرایی کردند،جُلیات (جالوت ) از میان جماعت فلسطینیان پیش آمد و شروع به رجزخوانی و مبارزطلبی کرد. وی این کار را، که موجب هراس اسرائیلیان شده بود، صبح و شام تا چهل روز انجام داد. شاؤل (طالوت * )، فرمانده سپاه اسرائیلیان ، وعده کرده بود که به قاتل او مال فراوان دهد و دخترش را به همسری وی در آوَرد. داوودِ جوان وقتی ندای مبارزطلبی جلیات را شنید، پس از متقاعد کردن شاؤل ، آماده جنگ تن به تن با او شد.
جلیات چون داوود را دید که بدون شمشیر و تنها با چوب و سنگ به جنگ او آمده است ، وی را تحقیر و تهدید کرد و در مقابل ، داوود نیز او را تهدید کرد و گفت که او را خواهد کشت تا همگان بدانند خدایی هست . سپس داوود با فلاخن سنگی به پیشانی جلیات زد و او را از پای در آورد. آنگاه بر سر جنازه او آمد و با شمشیرِ خودِ او سر از تنش جدا کرد و این پیروزی موجب شکست کامل فلسطینیان و فرار آنان شد (برای تفصیل ماجرا رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، ۱۷: ۴ـ۵۳). سر جالوت به اورشلیم برده شد (همان ، ۱۷: ۵۴) و شمشیر او در معبدی در شهر نوب ماند تا اینکه به داوود برگردانده شد (همان ، ۲۱: ۹، ۲۲:۱۰).
جالوت متولد و اهل شهر جَتّ (واقع در جنوب شرقی غزّه ) بوده و در تورات با عنوان جلیات جَتّی از او یاد شده است ( رجوع کنید بهکتاب دوم سموئیل نبی ، ۲۱: ۱۹ـ۲۲؛کتاب اول تواریخ ایام ، ۲۰: ۵، ۸)، اگرچه احتمال داده شده که وی فلسطینی الاصل نبوده و به عنوان سرباز در خدمت سپاه فلسطینیان می جنگیده است ( رجوع کنید به > دانشنامه معیار کتاب مقدّس < ، ذیل “Goliath” ). همچنین ویژگیهای جسمانی خارق العاده ای برای او ذکر شده از جمله اینکه قدی به بلندی سه متر داشته و در نبرد با بنی اسرائیل مجهز به ادوات جنگی بسیار سنگینی بوده است ( رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، ۱۷: ۴ـ۷).
آنچه در عهد قدیم آمده مبنی بر اینکه اَلحانان ، نه داوود، جالوت را کشت (کتاب دوم سموئیل نبی ، ۲۱:۱۹)، ظاهراً اشتباه نسخه نویسان تورات است ، زیرا در جای دیگر (کتاب اول تواریخ ایام ، ۲۰:۵) اَلحانان قاتل برادر جالوت ، نه جالوت ، معرفی شده است (برای تفصیل بیشتر در باره رفع این تناقض رجوع کنید بهد. جودائیکا ، ذیل “Goliath” ؛> دانشنامه معیار کتاب مقدّس < ، همانجا). رویارویی جالوت و داوود در شعر و هنر مغرب زمین به ویژه آثار مجسمه سازی و نقاشی مورد توجه بوده است ( رجوع کنید به د. جودائیکا ، ج ۵، ستون ۱۳۳۴ـ۱۳۳۷).
قصه نبرد سپاهیان طالوت و جالوت در قرآن کریم به اختصار و بدون ذکر جزئیات ، اینگونه آمده است : پیامبر وقتِ بنی اسرائیل ــ که در تورات نام او سموئیل ذکر شده ــ به فرمان خدا طالوت را برای جنگ با فلسطینیان به پادشاهی برگزید. اسرائیلیان پس از اعتراضاتی به پیامبرشان در باره این انتخاب سرانجام وی را به پادشاهی پذیرفتند و تحت فرماندهی وی ، راهی جنگ با جالوت و یارانش شدند. در مسیر جنگ ، پس از گذشتن از نهری که وسیله امتحان الاهی بود (برای تشابه این امتحان با ماجرای دیگری در تورات رجوع کنید به > دایره المعارف قرآن < ، ذیل “Goliath” ) بیشتر سپاهیان طالوت از مقاومت در برابر جالوت و سپاهیانش اظهار ناتوانی کردند و هنگامی که سپاهیان وفادار طالوت با جالوت و سپاهش رویارو شدند از خداوند درخواست شکیبایی و پیروزی کردند و به اذن خداوند بر او پیروز گشتند و داوود، جالوت را کشت ( رجوع کنید به بقره : ۲۴۷ـ۲۵۱).
در منابع تاریخی و تفسیری اسلامی نیز مطالبی در باره جالوت ذکر شده است . قمی (ج ۱، ص ۸۱) وی را قبطی ، و دینوری (ص ۴) او را از اولاد ولیدبن ریان دانسته و مسعودی (ج ۱، ص ۶۱) نسب وی را چنین آورده است : جالوت بن مالودبن دبال بن حطان بن فارس . طبری (ج ۱، ص ۴۶۷) قوم جالوت را از عمالقه * دانسته و از جالوت با عنوان پادشاه عمالقه یاد کرده است (نیز رجوع کنید به زمخشری ، ذیل بقره : ۲۵۰). مسعودی (همانجا) آنان را از اقوام بربر شمرده و ابن خلدون (ج ۲، ص ۱۰۰) جالوت را از کنعانیان دانسته است (برای تفصیل بیشتر در این باره رجوع کنید به دباغ ، ج ۱، قسم ۲، ص ۲۳۰).
یعقوبی (ج ۱، ص ۴۹) از جالوت با عنوان غُلیاث که ظاهراً ناظر به نام عبری اوست نام برده و طول قامت او را پنج ذراع نوشته است . طبری (ج ۱، ص ۴۶۹، ۴۷۲) نیز وی را جنگاور و تنومند وصف کرده است .ماجرای رویارویی اسرائیلیان و فلسطینیان و به ویژه نبرد تن به تن جالوت با داوود به تفصیل در منابع اسلامی گزارش شده است . به نظر می رسد این گزارشها نوعاً تحت تأثیر روایت یهود از این ماجرا بوده و با افزوده ها و کاستیها و گاه تفاوتهایی به منابع تاریخی و تفسیری مسلمانان راه یافته است (برای نمونه رجوع کنید بهطبری ، ج ۱، ص ۴۶۷ـ۴۷۳؛ثعلبی ، ص ۲۳۹ـ۲۴۱) هرچند که برخی از این گزارشها اختلافهای بسیاری با نقل یهود دارند ( رجوع کنید به قمی ، ج ۱، ص ۸۲ ـ۸۳؛عیاشی ، ج ۱، ص ۱۳۴ـ۱۳۵؛برای ارتباط میان گزارشهای یهودی و اسلامی از ماجرا رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ).
در باره محل کشته شدن جالوت در منابع اسلامی اقوال مختلفی ذکر شده است . مسعودی (ج ۱، ص ۶۲) بَیسان در اردن را محل نبرد دانسته و ابن عساکر (ج ۱۷، ص ۸۰) قصر ام حکیم در نزدیکی مَرْج الصُفْر را محل قتل جالوت ذکر کرده است . دباغ(ج ۱، قسم ۱، ص ۵۳۹، پانویس ۳) محل این واقعه را روستایی در جنوب غربی بیت لحم می داند که امروزه خربه الشویکه خوانده می شود. نامگذاری منطقه عین جالوت * نیز ــ که روستایی بین بیسان و نابلس در فلسطین است (یاقوت حموی ، ذیل «عین الجالوت ») ــ با نبرد داوود و جالوت مرتبط دانسته شده است ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل t” ¦lu ¦Ayn Dja ـ ” ؛نیز رجوع کنید بههاکس ، ذیل «جت »).
در متون اسلامی ، به استناد تعبیر قرآن (بقره : ۲۴۹) غلبه اعجازآمیز داوود بر جالوت و به تبع آن پیروزی نهایی بنی اسرائیل بر فلسطینیان یادآور آن است که در جنگ و درگیری پیروزی از آنِ اهل ایمان است که خداوند آنان را یاری می کند، اگرچه در ظاهر عدّه و عُدّه کمتری داشته باشند ( رجوع کنید به قشیری ، ج ۱، ص ۱۹۴؛قرطبی ، ج ۲، جزء ۳، ص ۲۵۵)، چنانکه اصحاب پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم جنگ بدر را به جنگ میان سپاه طالوت و جالوت همانند دانسته و تعداد مسلمانان را در این جنگ به اندازه عدد سپاه طالوت به شمار آورده اند ( رجوع کنید به ابن حنبل ، ج ۴، ص ۲۹۰؛طبرسی ، ج ۱، ص ۶۱۸). همچنین جابربن عبداللّه انصاری ، صحابی رسول خدا، کشته شدن عَمْروبن عَبدوَدّ به دست علی علیه السلام را در جنگ احزاب به ماجرای جالوت و داوود تشبیه کرده است ( رجوع کنید بهحاکم نیشابوری ، ج ۳، ص ۳۴؛مفید، ج ۱، ص ۱۰۲). در مثنوی مولوی (ج ۲، دفتر ۳، بیت ۲۴۹۵ـ۲۴۹۷) نیز به نبرد داوود و جالوت اشارات مختصری شده است .
منابع :
(۱) علاوه بر قرآن و کتاب مقدّس . عهد عتیق ؛
(۲) ابن حنبل ، مسندالامام احمدبن حنبل ، بیروت : دارصادر، ( بی تا. ) ؛
(۳) ابن خلدون ؛
(۴) ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۰؛
(۵) ابن منظور؛
(۶) احمدبن محمد ثعلبی ، قصص الانبیاء، المسمی عرائس المجالس ، بیروت : المکتبه الثقافیه ، ( بی تا. ) ؛
(۷) موهوب بن احمد جوالیقی ، المعرّب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم ، چاپ احمد محمد شاکر، قاهره ۱۳۶۱؛
(۸) محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری ، المستدرک علی الصحیحین ، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی ، بیروت ۱۴۰۶؛
(۹) مصطفی مراد دباغ ، بلادنا فلسطین ، ج ۱، قسم ۱، خلیل ( ۱۹۷۳ ) ، ج ۱، قسم ۲، خلیل ۱۴۰۵/۱۹۸۵؛
(۱۰) احمدبن داوود دینوری ، الاخبارالطوال ، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش ؛
(۱۱) حسین بن محمد راغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمد سید کیلانی ، تهران ?( ۱۳۳۲ ش ) ؛
(۱۲) زمخشری ؛
(۱۳) طبرسی ؛
(۱۴) طبری ، تاریخ (بیروت )؛
(۱۵) محمدبن مسعود عیاشی ، کتاب التفسیر ، چاپ هاشم رسولی محلاتی ، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
محمدبن احمد قرطبی ، الجامع لاحکام القرآن ، ج ۲، جزء ۳، بیروت ?] ۱۳۷۶/
(۱۶) ۱۹۵۷ [ ، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش ؛عبدالکریم بن هوازن قشیری ،
(۱۷) لطائف الاشارات ، چاپ ابراهیم بسیونی ، قاهره ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳؛
(۱۸) علی بن ابراهیم قمی ، تفسیرالقمی ، چاپ طیب موسوی جزائری ، قم ۱۴۰۴؛
(۱۹) مسعودی ، مروج (بیروت )؛
(۲۰) محمدبن محمد مفید، الارشاد فی معرفه حجج اللّه علی العباد ، قم : دارالمفید، ( بی تا. ) ؛
(۲۱) جلال الدین محمدبن محمد مولوی ، کتاب مثنوی معنوی ، چاپ رینولد آلن نیکلسون ، تهران : انتشارات مولی ، ( بی تا. ) ؛
(۲۲) جیمز هاکس ، قاموس کتاب مقدس ، بیروت ۱۹۲۸، چاپ افست تهران ۱۳۴۹ ش ؛
(۲۳) یاقوت حموی ؛
(۲۴) یعقوبی ، تاریخ ؛
(۲۵) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982;
(۲۶) EI 2 , s.vv. ” ـ Ayn Dja ¦lu ¦t” (by B. Lewis), “Dja ¦lu ¦t” (by G. Vajda);
(۲۷) Encyclopaedia of the Qur , a ¦n , ed. Jane Dammen Mc Auliffe, Leiden: Brill, 2001- , s.v. “Goliath” (by James E. Lindsay);
(۲۸) Josef Horovitz, Koranische Untersuchungen , Berlin 1926;
(۲۹) The International standard Bible encyclopedia , ed. Geoffrey W.Bromiley, Michigan: William B.Eerdmans, 1979-1988, s.v. “Goliath” (by Roland K. Harrison);
(۳۰) Arthur Jeffery, The foreign vocabulary of the Qur , a ¦n , Baroda 1938.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۹
خیلی عالی بود