احمدبن محمد ، از علمای نحو در بغداد در قرن چهارم. خطیب بغدادی (ج۵، ص۱۲۵) نام او را احمدبن محمدبن یزدیاربن رستم ضبط کرده است. نام جد او به گونه های مختلف ثبت شده است (رجوع کنید به ابن‌ندیم، ص۶۵؛ خطیب بغدادی، همانجا؛ یاقوت حموی، ج۴، ص۱۹۳؛ سیوطی، ج۱، ص۳۸۷). آقابزرگ طهرانی نیز نام جد او را با اسامی گوناگونی چون یزدبان، یزدیار و نردبان ذکرکرده است(رجوع کنید به ج۴، ص۱۹۷، ج۲۴، ص۸۴، ج۲۵، ص۲۴۲).
سیدحسن صدر (ج۳، ص۹۶) او را شیعی مذهب دانسته و نوشته است خاندان او، خاندانی بزرگ و جلیل‌القدر در شیعۀ امامیه هستند.
طبری معاصر ابن‌فرات (متوفی۳۱۳)، وزیرخلیفۀ عباسی، مقتدر، بود و به عنوان معلم در خانۀ وی خدمت می‌کرد (یاقوت حموی، ج۴، ص۱۹۴)، که آقابزرگ طهرانی (ج۴، ص۱۹۷) او را هم شیعه دانسته است.
طبری بر زبان عربی و نحو مسلط بود (یاقوت حموی، همانجا). ابن‌ندیم (ص۶۵) او را از علمای مکتب بصره و هم‌سطح با عالم نحوی ابویعلی‌بن ابی‌زرعه دانسته و ابوالقاسم زجاجی (ص۷۸) وی را استاد خویش معرفی کرده است.
اساتید
وی در علم حدیث و قرائت نیز مهارت داشت. برای فراگیری حدیث، نزد
ابومنذر،
نُصَیربن یوسف و
هاشم‌بن عبدالعزیز که از دوستان نزدیک علی‌بن حمزه کسایی بودند تلمذ کرد (خطیب بغدادی، ج۵، ص۱۲۵).
شاگردان
احمدبن جعفربن سلم (متوفی ۳۶۵) و
عمربن محمدبن سیف از شاگردان او در حدیث بودند (همان).
آرای طبری در خصوص قرائت در کتاب تحبیرالتیسیر ذکر شده است (محمدبن یوسف جزری، ص۱۱۴).احمدبن محمدبن عثمان‌القطان، بکاربن احمد، زکریابن عیسی و عبدالواحد‌بن عمر از جمله شاگردان او در علم قرائت بودند (ابن‌جزری، ج۱، ص۱۱۵).
آثار
از جمله آثار طبری است :
المقصور و الممدود،
المذکر و المؤنث،
صوره‌الهمز،
النحو، التصریف،
و غریب‌القرآن (ابن‌ندیم، ص۶۵؛ قفطی، ج۱، ص۱۲۸؛ صفدی، ج۸، ص۱۱۲؛ سیوطی، ج۱، ص۳۸۷).
سیدمحسن امین (ج۳، ص۱۱۰) و آقابزرگ طهرانی (ج۴، ص۱۹۷) نوشته‌اند که ابن‌ندیم، «عیون‌المعجزات» را هم به تصنیفات او افزوده ، اما در الفهرست چنین چیزی بیان نشده¬است. سزگین (ج۹، ص۶۰) هم دو کتاب اخبار و کلّا فی الکلام و القرآن را از آثار او دانسته است.
منابع :
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۴، ۲۴، ۲۵، بیروت ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸؛
(۲) ابن‌جزری، غایه‌النهایه فی طبقات القراء، ج۱، قاهره [بی‌تا.]؛
(۳) ابن‌ندیم، الفهرست، ]بی‌جا، بی‌تا.[؛
(۴) الامام سیدمحسن الامین، اعیان‌الشیعه، ج۳، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳؛
(۵) محمدبن محمدبن محمدبن علی‌بن یوسف الجزری، تحبیرالتیسیر فی قراءات الائمه العشره، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۳؛
(۶) یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ]بی‌جا، بی‌تا.[؛
(۷) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، بیروت [بی‌تا.]؛
(۸) ابوالقاسم زجاجی، الایضاح فی علل النحو، چاپ د. مازن‌المبارک، ]بی‌جا، بی‌تا.[؛
(۹) جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللغویین و النحاه، ج۱، ]بی‌جا[ ۱۳۸۴/۱۹۶۴؛
(۱۰) حسن صدر، تأسیس‌الشیعه لعلوم الاسلام، تهران [بی‌تا.]؛
(۱۱) صلاح‌الدین خلیل‌بن ایبک صفدی، الوافی بالوفیات، ج۸، ]بی‌جا[ ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۲) القفطی، انباه‌الرواه، ج۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۶۹/ ۱۹۵۰؛
(۱۳) Geschichte des arabischen Shrifttums, Fuat Sezgin, Leiden 1984.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۶
