بزّاز ، احمدبن عمرو ، از محدّثان قرن سوم عراق . در حدود ۲۱۰ در بصره به دنیا آمد (ذهبی ، ۱۴۰۳، ج ۱۳، ص ۵۵۵) و در همانجا پرورش یافت . از مشایخ زمان خود، مانند هدبه بن خالد، اسماعیل بن سیف ، عبدالله بن معاویه جُمَحی ، ابراهیم بن سعید جوهری ، بشربن معاذ و بسیاری دیگر، حدیث شنید که ذهبی نام همه آنها را ضبط کرده است (همانجا؛ خطیب بغدادی ، ج ۵، ص ۹۴ـ۹۵؛ سمعانی ، ج ۱، ص ۳۳۶؛ ابن عماد، ج ۲، ص ۲۰۹؛ ذهبی ، ۱۳۸۸، ج ۲، ص ۶۵۴).
سپس به عنوان محدّثی که مشایخ پر شماری را درک کرده به نشر شنیده های خود پرداخت . بزّار شاگردان و راویان بسیاری داشته که علاوه بر اهالی بصره ، رجال بغداد و اصفهان و شام و مکّه را دربر می گرفته است . ابوسعید نقاش یک بار که املای حدیث می کرده است مستند او در روایتش بیست نفر از راویان بزّار بوده اند (ذهبی ، ۱۴۰۳ ج ۱۳، ص ۵۵۵).
او برای نشر حدیث به اصفهان ، بغداد، مکه ، مصر و شام سفر کرد (همان ، ج ۱۳، ص ۵۵۶؛ ابن عماد، ج ۲، ص ۲۰۹) و دوبار به اصفهان رفت که سفر دوم او در ۲۸۶ بوده است (ابونعیم ، ج ۱، ص ۱۰۴). از رجال اصفهان ، ابوالشیخ اصفهانی ، ابواحمد عسّال ، و ابوالقاسم طبرانی از او روایت کرده اند (ابن حجرعسقلانی ، ج ۱، ص ۲۳۸).
از رجال بغداد کسانی چون ابن قانع ، ابن سالم ، ابن نجیح راوی وی بوده اند (خطیب بغدادی ، ج ۵، ص ۹۵؛ ابن حجرعسقلانی ، همانجا). از رجال مصر، ابوبکربن مهندس ، محمدبن ایوب صموت و حسن بن رشیق از وی روایت کرده اند (ابن حجرعسقلانی ، همانجا). عده ای در حالی که بر وثاقت اوصحّه گذاشته اند او را به سبب سهل انگاری در اسناد و نقل متون نکوهیده اند.
یکی از انتقادها بر او این بوده است که با تکیه بر حافظه و بدون مراجعه به کتاب ، حدیث می گفته است . حاکم نیشابوری ، دارقطنی و نسائی از منتقدان او بوده اند (خطیب بغدادی ، همانجا؛ ذهبی ،۱۴۰۳، همانجا؛ سمعانی ، همانجا). در منابع متأخر شیعه نیز از بَزّار نام برده شده است . محدث قمی او را از محدّثان عامّه صاحب مُسند خوانده و گفته است که وی را در زهد و تقوا همانند احمد حنبل شمرده اند (قمی ، ۱۳۵۸، ج ۲، ص ۷۰؛همو،۱۳۶۳ ش ، ص ۱۲۰).
آثار
بزّار دو مسند یکی بزرگ به نام البحر الزاخر و دیگری کوچک تألیف کرده و شرحی نیز بر مُوَّطأ مالک نوشته است (زرکلی ، ج ۱، ص ۱۸۹؛کحّاله ، ج ۲، ص ۳۶؛بغدادی ، ج ۱، ستون ۵۴؛طاش کبری زاده ، ج ۲، ص ۱۵؛صفدی ، ج ۷، ص ۲۶۸).
ابن حجر عسقلانی بر پایه مسند او کتاب زوائد مسندالبزّار را که اضافات این مسند نسبت به صحاح ستّه و مسند احمدبن حنبل است ، تلخیص کرده است (حاجی خلیفه ، ج ۲، ستون ۱۶۸۲). وفات بزار در ۲۹۲ در مکه روی داد.
منابع :
(۱) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱؛
(۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹؛
(۳) احمدبن عبدالله ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، لیدن ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴؛
(۴) اسماعیل بغدادی ، هدیه العارفین ، ج ۱، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛
(۵) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛
(۶) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، أو، مدینه السّلام ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷؛
(۷) محمدبن احمد ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ، ج ۱۳، چاپ شعیب أرنوؤط و علی ابوزید، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۸) همو، کتاب تذکره الحفّاظ ، حیدرآباد ۱۳۸۸/۱۹۶۸؛
(۹) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت ۱۹۸۶؛
(۱۰) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی ، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
(۱۱) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج ۷، چاپ احسان عباس ، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲؛
(۱۲) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده ، کتاب مفتاح السعاده و مصباح السیاده ، ج ۲، حیدرآباد دکن ۱۴۰۰/۱۹۸۰؛
(۱۳) عباس قمی ، کتاب الکنی والالقاب ، صیدا ۱۳۵۸؛
(۱۴) همو، هدیه الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی والالقاب والانساب ، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۱۵) عمررضا کحّاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳