ابوسلیمان داود بن تاج الدین ابولفضل محمد بناکتى از شهر بناکت واقع در کناب رود سیحون ، از مورخان نیمه نخست قرن هشتم و از اطرافیان ایخان مغول ، غازان خان است . وى شاعر بوده و در دربار مغول به لقب ملک الشعرائى مفتخر شده است . عنوان کتاب تاریخ وى که به مناسبت نام خود وى به تاریخ بناکتى شهرت یافته روضه اولى الالباب فى معرفه التواریخ والانساب است . تاءلیف این کتاب به سال ۷۱۷ هجرى پایان یافته است .
وى در مقده نوشته است … درخاطر آمده که در علم تواریخ وانساب که معظم کتب الهى صحف سماوى در جمع ادیان به ذکر آن مشحون است ، کتابى سازیم که مشتمل بر تواریخ و انساب عموم طوایف اهل عالم وبیان اختلاف تواریخ هر قومى از ادیان مختلف و انساب مشاهیر انبیا واولى ، خصوصا سید المرسلین و خاتم النبیین محمد مصطفى علیه افضل الصلوات و اکمل التحیات وشعب الاولاد و ائمه طاهرین و خلفاو سلاطین و مشاهیر و صحابه و تابعین و مشایخ طبقات واصحاب حدیث قرّاء و علماى دین و ملوک و خواقین و امراو خوانین و سایر اقوام بنى آدم کنم و شطرى از اقوال واحوال و حکایات ایشان که در هرکتابى دیده و از مورخى و نسابه اى شنیده و تفحص بلیغ نموده به تخصیص کتاب جامع التواریخ که به حکم یرلیغ سلطان اسلام غازان خان ، خواجه رشیدالدین وزیر طاب ثراه از کتب تواریخ عالم از هند و خطا و مغول وافرنج و غیر هم ازان ممالک طلب داشته وجمع کرده بر وجه ایجاز باز نمایم .
توضیحات وى کافى است . درباره مآخذ وى ، این را هم باید افزود که بنابه گفته مصحح کتاب ، تاریخ بناکتى ، برخلاف تورایخ دیگر اسلامى ، مانند جامع التواریخ ، شامل شرح بالنسبه مبسوط و دقیق است از احوال ملل غیر مسلمان مثل یهود عیسویان و هنود و چینى ها و مغول .
نام برخى از آثار تاریخى و غیر تاریخى درمتن کتاب آمده که ازان جمله غرر السیر ثعالبى ، دیوان النسب ، تاریخ ولاه خراسان اسلامى ، مجمع البیان طبرسى ، کتاب مسعودى (شاید مروج الذهب )، شرح احوال مذاهب اهل عالم از فخر رازى مى باشد.(۵۹۰)
کتاب در نه قسم تنظیم شده است . قسم نخست در شناخت انساب و تاریخ آدم تا ابراهیم (ع ). در بخشى از این قسم به بیان تواریخى که منجمان نهاده اند پرداخته شده است .
قسم دوم شاهان ایران تاساسانى . قسم سوم در نسب پیامبر (ص )، تاریخ خلفا و دوازده امام است . به دنبال آن تاریخ خاندان اموى و عباسى . قسم چهارم در دولتهاى مستقل ایرانى در دوره عباسیان . قسم پنجم درتاریخ انبیاى یهود. قسم ششم در تاریخ نصارا و افرنج تا پاپها. قسم هفتم د رتاریخ هندیان و مسلمانان هند. قسم هشتم در تاریخ چین . قسم نهم تاریخ مغول تا غازان خان .
از این تقسیم بندى ، آشکار مى شود که وى برخلاف متون کهن که تاریخ آفرینش را تا پیابمر (ص ) و به دنبال یکدیگر مى آورد، فصل بندى جدیدى کرده که قابل تاءمل است . نکته دیگر آن که وى نشان داده که از نسل سنیان دوازده امامى است ؛ زیرا هم تاریخ خلفا را با احترام آورده (۹۲ ۹۸) و هم تاریخ دوازده امام را (صص ۹۸ ۱۳۴)
تاریخ بناکتى ، همان طور که از نام اصلى اش به دست مى آید، تنها کتاب تاریخى نیست ، بلکه آگاهیهاى نسب شناسانه نیز دارد که بسیار قابل تاءمل است . به عنوان مثال ، در ذیل شرح حال امام حسن (ع ) از فرزندان وى در یمن سخن مى گوید وشرحى از اعقاب وى را ارائه مى دهد.تاریخ بناکتى در سال ۱۳۴۸ به کوشش جعفر شعار توسط انتشارات انجمن آثار ملى به چاپ رسیده است.
منابع تاریخ اسلام//رسول جعفریان