محمود بن ابى الحسن بن حسین نیشابورى ملقب به ابو القاسم و بیان الحق. دانشمندى مفسر، فقیه و لغوى، از دانشمندان قرن ششم هجرى نیشابور، شهرى که اندیشمندان زیادى را در خود پرورانده، که حاکم ابو عبد الله محمد بن عبد اللّه تاریخ علماى آن دیار را در هشت مجلد ضخیم نگاشته است.
از محل و تاریخ تولد وى اطلاعى در دست نیست همچنانکه از استادان، شاگردان و چگونگى نشو و نماى علمى و سفرهاى او اخبار زیادى به دست نیامده است. داراى دو فرزند به نامهاى قاسم و محمد بود، محمد بعد از وى مسند تدریس در مدرسه معینیه دمشق را که پدرش، اواخر عمر در آن تدریس مىنمود، بعهده گرفت. در نیشابور مدتى مسند قضاوت را به عهده داشت. از نیشابور به خنجه و از آنجا به دمشق مهاجرت کرده است.
با توجه به اینکه در سال ۵۵۳ هجرى در شهر خنجد کتاب« ایجاز البیان» را به اتمام رسانده است، وفات وى بعد از این تاریخ در دمشق، بوده است.
آثار
بیان الحق نیشابورى از دانشمندان پر تألیف به حساب مىآمده است. تألیفاتى که وى به آنها تصریح داشته یا به وى نسبت دادهاند عبارتند از:
- 1- ایجاز البیان عن معانى القرآن( اثر مورد بحث)
- 2- وضع البرهان فى مشکلات القرآن( به سال ۱۴۱۰ ه ۱۹۹۰ م در بیروت به چاپ رسیده است).
- 3- جمل الغرائب( در غریب حدیث و مشکل آن در ۱۴ باب)
- ۴- خلق الانسان( درباره خلقیات انسان)
- 5- التذکره و التبصره( در مشتقات فقهى و شامل ۱۰۰۰ نکته)
- 6- الاسئله الرائعه و الأجوبه الصادعه( در تفسیر)
- 7- غرر الأقاویل فى معانى التنزیل
- ۸- شوارد الشواهد و قلائد القصائد( شامل مباحث تفسیرى، امهات آداب، اشعار و علوم دیگر)
- 9- باهر البرهان فى معانى مشکلات القرآن
- ۱۰- قطع الریاض فى بدع الاعتراض
- 11- شرح الابیات الوارده فى کتاب وضع البرهان
- ۱۲- ملتقى الطرق الى مجامع نکاتها و منابع کلماتها( در مختلف فقه)
- ۱۳- کتاب در اصول فقه
- 14- الغلاله فى مسأله الیمین…
- 15- الموجز فى الناسخ و المنسوخ.
