ابو القاسم، فرات بن ابراهیم بن فرات کوفى از شخصیتهاى دوران غیبت صغرى مىباشد.
وى از راویان حدیث به شمار مىآید و روایات فراوانى از مشایخ بزرگ شیعه روایت کرده و از معاصران ثقه الاسلام کلینى است.
فرات بن ابراهیم در کوفه به دنیا آمد و شاید به همین دلیل هم نام او را فرات گذاشتهاند.
کوفه در آن زمان مرکز علم و دانش بوده و شخصیتهاى علمى فراوانى را تحویل جهان اسلام داده که فرات بن ابراهیم نیز یکى از آنها است.
شخصیت
فرات بن ابراهیم شخصیتى فاضل و اندیشمند بود و از علوم اجتماعى و فرهنگى فراوانى نیز بهرهمند بوده است و همانگونه که شاگردش ابو القاسم علوى مىگوید وى استاد محدثین دوران خود بوده است.
گرایش و مذهب
با توجه به تنها کتابى که از ایشان به دست ما رسیده، یعنى تفسیر فرات، به نظر مىرسد که وى شخصیتى زیدى مذهب و یا حداقل علاقهمند به آنها بوده است.
وى در کتاب خود از بسیارى از شخصیتهاى زیدى روایت نقل مىکند و روایاتش بیشتر شبیه به روایات زیدیه است و در کتابش روایتى مبنى بر امامت دوازده امام نقل نکرده، اگر چه روایاتى دال بر امامت امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام نیز در آن فراوان است؛ ولى در مقابل، روایتى نیز از زید دارد که عصمت را به جز پنج تن از اهل بیت از دیگران نفى مىکند.
شاید دلیل اینکه در کتابهاى رجالى نامى از ایشان برده نشده نیز همین بوده که امامیه وى را از خود نمىدانستند و اهل تسنن هم همین گونه با او برخورد کردهاند، لذا مانند دیگر شخصیتهاى زیدیه به فراموشى سپرده شده است.
البته شاید بتوان گفت با توجه به روایات فراوانى که فرات از حسین بن سعید اهوازى، از یاران امام جواد و امام هادى و امام عسگرى علیهم السلام، نقل مىکند و با توجه به روایات فراوانى که ابن بابویه، پدر شیخ صدوق و خود شیخ صدوق از فرات نقل مىکنند و مضمون روایاتى که در کتابهاى شیخ صدوق از فرات آمده، وى شخصیتى شیعه دوازده امامى باشد.
گر چه با تحقیق در کتاب تفسیر وى احتمال زیدى بودن او تقویت مىگردد.
احتمال هم دارد بگوییم وى در آغاز زیدى بوده و سپس شیعه دوازده امامى شده و یا اینکه از آن گروه از زیدیه است که به شیعه بسیار نزدیکند و با علما و روات شیعه رفت و آمد فراوان داشتهاند.
ایشان در سال ۳۰۷ ق وفات نمودند.
سخنان علما
علامه مجلسى در باره او فرموده:
« اگر چه در کتابهاى رجالى نامى از فرات بن ابراهیم نیست، اما با توجه به کتاب تفسیر وى و موافقت آن با روایات معتبرهاى که به دست ما رسیده است و دقت فراوانى که وى در نقل احادیث داشته براى انسان حسن ظن و اطمینان نسبت به وى ایجاد مىشود.» صاحب ریاض العلما نیز مىفرماید:« شیخ فرات بن ابراهیم از قدماى اصحاب و از راویان شیعه به شمار مىآید.»
اساتید
فرات از بیش از یکصد تن از مشایخ روایى روایت نقل مىکند کسانى مانند:
- 1- حسین بن سعید اهوازى
- ۲- ابراهیم بن احمد بن عمر همدانى
- 3- ابراهیم بن بنان خثعمى
- ۴- جعفر بن محمد ازدى
- 5- جعفر بن محمد بن هشام
- 6- حسین بن حکم حبرى و…
شاگردان
شخصیتهاى فراوانى نیز از فرات روایت نقل کردهاند مانند:
- 1- ابو القاسم علوى
- 2- عبد الرحمان بن محمد حسینى
- 3- ابو الحسن محمد بن احمد بن ولید
- 4- حسین بن محمد بن فرزدق فزارى
- 5- محمد بن حسن بن سعید هاشمى و…
