یکى از قرآن پژوهان سده اخیر، مرحوم حاج شیخ محمد نهاوندى رحمه اللّه علیه است. وى در پانزدهم رجب سال ۱۲۹۱ ه- ق در نجف اشرف در خانواده روحانى متولد شد. در سن چهار سالگى همراه پدرش براى زیارت به مشهد مقدس مشرف شد و پس از بازگشت، در تهران اقامت گزید. وى در سال ۱۳۰۳ پدر ارجمند خود را از دست داد و تحت سرپرستى برادر بزرگوار و دانشمند خویش مرحوم حاج شیخ محمد حسن نهاوندى قرار گرفت. فقه، اصول و حکمت را نزد برادر خود و علماى تهران به پایان رسانید و آن گاه در سال ۱۳۱۷ به همراه برادر محترمش تهران را به مقصد مشهد مقدس ترک کرد و در این مکان مقدس از بزرگانى همچون شیخ اسماعیل ترشیزى و میر سید على حائرى و حاج شیخ حسنعلى تهرانى بهره کافى برد و در همان ایّام، اجتهاد ایشان مورد گواهى اساتید بزرگوارشان قرار گرفت.
سپس در سال ۱۳۲۴ به قصد ادامه و تکمیل تحصیلات خود به عراق مهاجرت نمود. ابتدا در کربلا از محضر آیت الله سید اسماعیل صدر و پس از رفتن به نجف اشرف دروس فقه و اصول را در محضر پر فیض آیات عظام:
سید محمد کاظم یزدى،
آخوند ملا محمد کاظم خراسانى
و حاج میرزا حسین حاج میرزا خلیل به کمال رساند. در اخلاق، از شاگردان مرحوم آخوند ملا حسینقلى همدانى به شمار مىرود، مدتى را هم در سامرا از درس آیت الله محمد تقى شیرازى بهره برد.
در سال ۱۳۳۰ پس از شنیدن خبر کسالت و سکته برادر گرانقدرش به مشهد مقدس بازگشت و در آنجا رحل اقامت افکند و مشغول تدریس و تالیف شد.
ویژگیهاى اخلاقى
بى شک یکى از صفات برجسته هر مسلمان تواضع اوست و چه زیبا است اگر این صفت در عالم دینى تبلور یابد. مرحوم نهاوندى از آن دسته عالمانى بود که از تواضع و فروتنى بسیار برخوردار و در همین حال فردى زنده دل، با نشاط و داراى طبعى لطیف بود و نسبت به اهل علم به ویژه نسبت به سادات، احترام فوق العادهاى مىگذاشت.
در میدان بحث، شخصى جسور و در برخورد با افراد بسیار ملایم و آرام بود. زندگى بسیار ساده و بى آلایش داشت، بدون هیچ گونه تمایلى به مادیات و جنبههاى فریبنده زندگى، در کمال قناعت مىزیست. آنچه پس از فوت ایشان باقى مانده بود، خود دلیل و گواهى بر این مدعا است.
حفظ تمامى قرآن یکى دیگر از ویژگیهاى آن مرحوم به شمار مىرود که با عنایت به اینکه نامبرده مفسرى گرانقدر است، ارزش این امر روشنتر مىگردد. شخصیت و ویژگىهاى اخلاقى ایشان مورد توجه و تمجید و تحسین همگان بود.
رحلت
وى در سال ۱۳۷۱ هجرى قمرى و در سن ۷۹ سالگى در حال اشتغال به عبادت، دار فانى را وداع گفت و به جوار حق پیوست و در دارالضیافه حرم مطهر حضرت امام رضا علیه السّلام به خاک سپرده شد. روحش شاد.
تالیفات
مرحوم نهاوندى در زندگى عاشق مطالعه و تحقیق بود به گونه اى که اکثر وقت خود را به مطالعه و تحقیق و تالیف مى گذراند که نتیجه اش آثار گران سنگ بر جاى مانده از آن بزرگوار است.
از آن جمله
- ضیاء الابصار فى مباحث الخیار؛
- سراج النهج فى مسایل العمره و الحج؛
- دیوان اشعار؛
- حاشیه بر کتاب صلاه مرحوم حایرى؛
- نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن و تبیین الفرقان
که مهمترین آنها به حساب مىآید. این تالیف گرانقدر در یک آتش سوزى از بین مىرود و سپس مرحوم نهاوندى با تلاشى دوباره و عزمى راسخ به تالیف مجدد آن مىپردازد.
آیت اللّه مروارید یکى از معاصران مرحوم نهاوندى از کتاب دیگرى به نام« سبع فى سبع» یاد مىکنند که گویا درباره خیارات است و نیز متذکر مىگردند که مرحوم نهاوندى شخصیت برجسته و فقیهى بزرگوار و کاملا مورد اعتماد مرحوم حاج آقا حسین قمى( ره) بود. تا آنجا که توسط ایشان مرجعى براى حل مشکلات مردم قرار گرفته بود و پس از برخوردى که از ناحیه حکومت وقت نسبت به ایشان صورت گرفت به تهران عزیمت کرد و تفسیر گرانسنگ خود را به رشته تحریر درآورد.
