حسین بن محمد بن مفضل، در قیاس با شمار آثار و جایگاه علمى و فرهنگى وى در عصر خودش، آگاهیهاى کافى از حیات و چند و چون دانش اندوزىاش نداریم. به گمان صفوان عدنان، محقق مفردات، راغب در دروس لغت ابو منصور جبان صاحب کتاب« الشامل» در لغت که ساکن اصفهان و هم عصر وى بوده شرکت مى جسته است، ابو منصور در یک طبقه قبل از راغب قرار مىگیرد.
از اوصاف وى چنین بر مىآید که اهل وعظ و تدریس و تألیف و مناظره بوده و نیز صاحب حسن خلق و خلق. در جوانى عصر صاحب بن عباد وزیر مشهور را درک کرده ولى با او مصاحبتى نداشته، امّا با وزیر بعدى، ابو العباس ضبّى( احمد بن ابراهیم) که جانشین صاحب بن عباد گشته و دوستدار علم و علماء بود، مجالست کرده با او و علماء حاضر در مجلس وى، مباحث علمى داشته است.
با بزرگان علمى و ادبى مانند ابو القاسم ابن ابى العلاء رفت و آمد نموده، در مجالس آنان شرکت مىجسته است، حضور وى در این جمعها، دلالت بر عدم عزلت گزینیش دارد، اما عدم شهرتش بخاطر این است که از حکما محسوب مىشده و اهل سنت، نظر مساعدى نسبت به آنها ندارند. گویا خود نیز گمنامى را دوست مىداشته و در موارد زیادى از تألیفاتش به عدم مدح خود و پرهیز از پرداختن به اینگونه مسائل، اشاراتى دارد.
بیهقى و شهرزورى درباره راغب مىنویسند: از حکماء اسلام بوده و بین شریعت و حکمت جمع نموده و بهره معقول او بیشتر است.« تاریخ حکماء اسلام»،« نزهه الارواح» خوانسارى در روضات الجنات ص ۲۳۸ او را با القابى اینچنین توصیف مىکند:« امام، ادیب حافظ، صاحب لغت، ادبیات، حدیث، شعر و کتابت، اخلاق و حکمت و کلام و علوم اوائل را مىداند و او را مورد قبول خاصه و عامه مىشمرد.» در« کشف المحجوب» او را از مشایخ طریقت نیز شمرده است.
مذهب
در عقیده وى اختلاف است، ظاهر آن است که از اهل سنت و جماعت و غیر معتزلى بوده، هر چند برخى هم او را معتزلى یا شیعى گفتهاند، با اینهمه از اهل بیت« علیهم السلام» مطلب نقل مىکند و اهل محبت ایشان است. فخر رازى در« تأسیس التقدیس» او را از ائمه اهل سنت نامیده و قرین غزالى نموده است. در مذهب فقهى اش مجتهد بوده، نه مقلّد، و قول به شافعى بودن وى درست نیست، زیرا ردى بر برخى آراء آنها دارد.
در خلال مفردات، ردودى نیز بر معتزله دارد، مانند ردّ بر جبایى در مادّه« ختم» و رد بر بلخى در مادّه« خل» و اثبات رؤیه الله در قیامت در« رساله الاعتقاد». در همین رساله نیز طعنه ایى بر شیعه دارد.
در مقدمه کتاب محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء که توسط عمر الطباع وفات راغب را ۵۰۲ ق ذکر کرده است.
تألیفات
قرن چهارم هجرى دوران شکوفایى و نهضت علمى بود. راغب متأثر از این فضا، در کارنامه خود تألیفات ارزشمندى را ثبت کرده است. ۲۳ اثر با نام او همراه است. برخى از آنها عبارتند از:
مفردات غریب قرآن،
تفسیر قرآن کریم( جامع التفسیر)،
حلّ متشابهات القرآن( دره التاویل فى متشابه التنزیل)،
تحقیق البیان فى تأویل القرآن،
احتجاج القراء،
المعانى الاکبر،
الرساله المنبهه على فوائد القرآن،
رساله فى الاعتقاد،
الذریعه الى مکارم الشریعه،
تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین،
کتاب شرف التصوف،
رساله تحقیق مناسبات الالفاظ،
رساله اى در مراتب علوم.
از نگرش گذرا بر فهرست نگاشته هاى راغب و کتابشناسیها و کتابهاى اسلامى، در مى یابیم وى، بهره اى کلان از کوششهاى علمى خویش را ویژه قرآن و دانشهاى قرآنى ساخته بوده و به ویژه مفردات او از آوازه مندترین و پر تأثیرترین نگارشهاى قرآنى متقدم نزد پسینیان وى به شمار مى رود.