بُویَهی ، ناصربن ابراهیم ، فقیه و شاعر شیعی قرن نهم . در اَحسا به دنیا آمد، در جوانی به جبل عامل رفت و تا آخر عمر در عَیناثا ساکن شد. چنانکه از شهرتش پیداست ، از نسل آل بویه است ؛ اجداد او مقبره ای خانوادگی در نجف دارند که به مقبره السلاطین شهرت دارد (حرّعاملی ، ج ۱، ص ۱۸۷ـ ۱۸۸؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۲۳۲ـ۲۳۳).
وی از شاگردان شیخ ظهیرالدّین عاملی (متوفی ۸۵۲) در عیناثا بود (امین ، ج ۱۰، ص ۲۰۲) و از زین الدّین علی بن محمد بیاضی ، مؤلف الصراط المستقیم و جمال الدّین احمد عیناثی ، اجازه ( روایت ) داشت (آقابزرگ طهرانی ، ۱۳۶۲ش ، ص ۱۴۳؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۲۳۵).
رحلت
مرگ او را بر اثر طاعون فراگیر در ۸۵۲ یا ۸۵۳ ذکر کرده اند (حرّ عاملی ، ج ۱، ص ۱۸۷؛ مدرّس تبریزی ، ج ۱، ص ۲۸۹؛ قمی ، ج ۲، ص ۸۹؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۲۳۴؛ امین ، همانجا).
آثار
مهمترین اثر بویهی ،
شرحِ الابحاث المفیده فی تحصیل العقیده علاّ مه حلّی در کلام است که نسخه اصلی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۱۳، ص ۵۷).
از دیگر آثار اوست :
رساله ای جامع در حساب ؛
حاشیه بر قواعد علاّ مه ؛
و حواشی بسیار بر کتب فقه و اصول (مدّرس تبریزی ؛ امین ، همانجاها؛ افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۲۳۳).
افندی در خزانه شیخ صفی در اردبیل ، نسخه ای از ذِکْری الشیعه فی احکام الشریعه اثر شهید اول ، محمدبن مکّی ، را با حواشی بویهی دیده که تاریخ کتابت حواشی ۸۵۱ بوده است (افندی اصفهانی ، ج ۵، ص ۲۳۴).
بویهی شعر نیز می سرود و نمونه اشعارش در ریاض العلما (همان ، ج ۵، ص ۲۳۳ـ۲۳۴) به نقل از حرّعاملی (همانجا) و نیز در اعیان الشیعه (امین ، همانجا) آمده است .
منابع :
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳؛
(۲) همو، طبقات اعلام الشیعه ، جزء ۶: الضیاء اللاّمع فی القرن التاسع ، چاپ علی نقی منزوی ، تهران ۱۳۶۲ ش ؛
(۳) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم ۱۴۰۱؛
(۴) محسن امین ، اعیان الشیعه ، چاپ حسن امین ، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳؛
(۵) محمدبن حسن حرّعاملی ، امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی ، ج ۱، بغداد ۱۳۸۵/۱۹۶۵؛
(۶) عباس قمی ، کتاب الکنی و الالقاب ، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(۷) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانه الادب ، تهران ۱۳۶۹ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۴