بشگر مرغزی دکتر صفا در تاریخ ادبیات خود (ج ۱) آرد: از احوال او اطلاعی در دست نیست نامش را هدایت در قید اسارت به بصره افتاد و اشعار عربی از او » در شمار شعرای قدیم آورده و گفته است که بپارسی و عربی شعر میسروده است. و این اشارهء اخیر بگمان ما نتیجهء اشتباه این شاعر پارسی زبان با بشاربن برد طخارستانی شاعر ایرانی تازیگوی است که در قید « مانده اسارت به بصره افتاد و بسال ۱۶۷ ه ق درگذشت رجوع به تاریخ ادبیات صفا ج ۱ ص ۴۰۵ و مجمع الفصحاء ج ۱ ص ۱۷۱ شود.
نفیسی در احوال و اشعار رودکی (ج ۳ ص ۱۲۱۷ ) آرد: بشار مرغزی نیز از شاعران اهل مرو بود و از یگانه قصیده ای که ازو بدستست و در وصف شراب به سبک قصیدهء معروف رودکی گفته و منوچهری از روش او پیروی کرده است معلوم میشود که در قرن چهارم و از شاعران دورهء سامانیان بوده است.
و این قصیدهء او در کتاب مونس الاحرار ثبت شده، منتهی مؤلف مجمع الفصحاء دربارهء وی خطاهای شگفت کرده است و نسخهء کامل این قصیده چنانکه در مونس الاحرار آمده بدین گونه است و سپس ( بنقل تمام قصیده می پردازد و ما چند بیت از آغاز آن را در ذیل می آوریم.
مرحوم بهار در سبک شناسی (ج ۱ حاشیهء ص ۳۷۷ آرد: مجمع الفصحاء او را بشار ضبط کرده است ولی من در جنگی بخط سرخوش دیدم که قبل از این قصیده (وصف انگور و ساخته است و برای من شکی نمانده که بشار مصحف بشگر است، « بشار » ضبط کرده و دیگری آن را تراشیده و « بشگر » ( شراب نام نمی نهادند عجب این است که هدایت او را با بشاربن برد شاعر کِور « بشار » زیرا علاوه بر سند سرخوش میدانیم که ایرانیان عرب ( ۱۶۸ ه ق) یکی دانسته است:
رز را خدای از قبل شادی آفرید.
شادی و خرمی همه از رز بود پدید.
از جوهر و لطافت محض آفرید رز
آن کاو جهان و خلق جهان را بیافرید.
از رز بود طعام و هم از رز بود شراب
از رز بود نقل و هم از رز بود نبید.
شادی فرخت و خرمی آنکس که رز فرخت
شادی خرید و خرمی آنکس که رز خرید.(۱)
بَشّار مَرغَزی ، شاعر پارسی گوی قرن چهارم . وی اهل مروِ خراسان بوده و نسبت مرغزی (=مروزی ) او به همین جهت است . جزئیات زندگی و احوال مرغزی در تذکره ها نیامده است (نفیسی ، ج ۱، ص ۲۴). به نوشته بهار (ج ۱، ص ۳۷۸، حاشیه )، نام بشّار مصحّف بشگر است ؛ زیرا در جُنگی خطی به خط محمد افضل سرخوش ، پیش از قصیده بشّار، ابتدا نام بشگر آمده و سپس شخص دیگری آن را تراشیده و به بشّار تبدیل کرده است ؛ و نیز بدان سبب که ایرانیان نام بشّار بر کسی نمی نهاده اند.
از بشّار، تنها قصیده ای در وصف انگور و رَز در دست است ، با این مطلع :
«رز را خدای از قبل شادی آفرید
شادی و خرمی رز آمد همه پدید.»
این قصیده ، که گواه قدرت شاعری و فصاحت و کمال سخن سرایی اوست (نفیسی ، ج ۱، ص ۲۴؛ مصفّا، ص ۷۱ـ۷۴)، در ۳۱ بیت در مونس الاحرار محمدبن بدرالدین جاجرمی (ج ۲، ص ۴۷۰ـ۴۷۱) ضبط شده و نام شاعر در نسخه بدلِ کتاب بشگر آمده است که نظر بهار را تأیید می کند.
قصیده بشّار پس از قصیده خمریه رودکی سروده شده است و از قصاید مشهور زبان فارسی در وصف رز و انگور به شمار می آید؛ چنانکه از متقدمان ، منوچهری دامغانی مسمطات راجع به رز و انگور و خمریاتِ خود را به همین شیوه سروده است ؛ و از متأخران ملک الشعرای بهار به روش او قصیده ای ساخته که گذشته از قدرت و ابتکار، در شکل و طرح و لفظ و وصف نیز از او تأثیر بسیار گرفته است (مصفّا، ص ۷۱).
هدایت (ج ۱، ص ۴۴۰) بشّار مرغزی را با بشاربن بُرد * طخارستانی ، شاعر ایرانی تازی گوی (مقتول در۱۶۷) ـ که ابن خلکان (ص ۲۷۱ـ۲۷۴) اشعار عربی او را در کتاب خود نقل کرده به اشتباه یکی دانسته است .
منابع :
(۲) ابن خلکان ، وفیات الاعیان ، چاپ احسان عباس ، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷؛
(۳) محمدتقی بهار، سبک شناسی ، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ ش ؛
(۴) محمدبن بدرالدین جاجرمی ، مونس الاحرار فی دقائق الاشعار ، با مقدمه محمد قزوینی ، چاپ میرصالح طبیبی ، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۵۰ ش ؛
(۴۵) مظاهر مصفّا، پاسداران سخن : مجموعه اشعار از رودکی تا عصر حاضر ، ج ۱، تهران ۱۳۳۵ ش ؛سعید نفیسی ، تاریخ نظم و نثر در ایران
(۶) و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری ، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۷) رضاقلی بن محمد هادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفّا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳
(۱)لغت نامه دهخدا
