ولادت
تولّد ایشان بنابر نوشته خودشان از این قرار است:«تاریخ تولّد حقیر که مرحوم خُلد مقام والد، السیّد الجلیل النبیل به خط مبارک نوشته: تاریخ تولّد نورچشمى از عمر و جان برخوردارى سید ابوالقاسم، بین الطلوعین نیم ساعت تخمیناً به طلوع آفتاب روز شنبه غُرّه (اول) شهر رجب سنه ۱۲۷۲ هجرى قمرى در قصبه دهکرد(۲) بوده است.»(۳)
پدر و مادر
پدر ایشان عالم ربّانى آیه اللّه سید محمّد باقر دهکردى از علماى عالى رتبه عصر خود بوده و در خدمت حاج ملاّ محمّد ابراهیم کلباسى(۴) مدت پانزده سال شاگردى کرده و در منزل ایشان سکونت نمود و تربیت و تعلیم فرزندان حاجى را به عهده گرفت، از جمله میرزا ابوالمعالى کلباسى(قدس سره)(۵)(۱۲۴۷-۱۳۱۵هـ .ق.)که تحصیلات مقدماتى خود را نزد سید محمّدباقر فرا گرفت.
بعد از ازدواج سیّد محمّد باقر با صبیّه آخوند ملاّ محمّد ابراهیم دهکردى(جدّ اعلاى نگارنده) طبق تقاضاى اهالى شهر کرد، ایشان به آن شهر بازگشت و سال ها در ترویج اسلام و نشر احکام نورانى قرآن سعى نمود. محمّدرضا خان چالشترى، حاکم وقت چهارمحال، مسجدى عالى، به نام خان ساخت و امامت آن را به آیه اللّه سید محمّد باقر دهکردى واگذار کرد. این مسجد، اکنون به نام مسجد جامع شهرکرد در مرکز شهر معروف است. سید محمّد باقر داراى پنج پسر عالم و روحانى بود که معروف ترین آنها آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى مى باشند. شرح حال فرزندان دیگر ایشان ان شاءاللّه در خاندان آیه اللّه دهکردى ذکر مى گردد.(۶)
مادر سید ابوالقاسم، دختر عالم ربّانى و فقیه صمدانى آخوند ملاّ محمّد ابراهیم دهکردى (جدّ اعلاى نگارنده) زنى شایسته، عفیف، باسخاوت و اهل تهجّد بود. آخوند ملاّ محمّد ابراهیم از شاگردان مُبرّز سید حجه الاسلام شفتى بوده و از او اجازه اجتهاد داشته است.
ملاّ محمّد ابراهیم در اصفهان ساکن و در مسجد محله نُو (بیدآباد) سال ها امام جماعت بود، سپس طبق تقاضا و اصرار اهالى شهرکرد، از طرف حجه الاسلام على الاطلاق، آیه اللّه العظمى سید محمّد باقر شفتى(قدس سره) به سِمَت امام جمعه و جماعت شهرکرد منصوب مى شود و سال ها در آن سرزمین به اسلام و مسلمین خدمت مى نماید. شرح حال بیشتر آخوند ملاّ محمّد ابراهیم و فرزندانش در خاندان آیه اللّه دهکردى ان شاء اللّه ذکر مى گردد.
تحصیل
آیه اللّه دهکردى در این باره گوید:
«در سنّ یازده سالگى یا دوازده سالگى از مسقط الرأس (زادگاه) خود قصبه دهکرد چهارمحال آمدم در مدرسه صدر اصفهان که الآن محل تدریس حقیر است. هنگام ظهر روز شنبه دهم ربیع الأول سنه ۱۲۸۴ ق. مشغول به خواندن نصاب و امثله شدم در خدمت اخوى بزرگ آقا سید محمّد جواد که عالم و مُدرّس و مجاز به اجتهاد بود. بعد از فراغ از مقدمات و سطوح، مشغول درس خارج فقه و اصول و حکمت شده و در سنّ بیست و پنج سالگى اساتید ایشان تصدیق اجتهاد او را نموده اند و لذا ترک تقلید کرده و نمازهاى گذشته را قضا نمودند».(۷)
اساتید اصفهان
۱ـ عالم ربانى و فقیه صمدانى، سید محمّد جواد دهکردى(قدس سره)، برادر بزرگ سید ابوالقاسم.
وى از علما و مدرّسین مدرسه صدر و داراى اجازه اجتهاد از بزرگانى همچون میرزا محمّد هاشم چهارسوقى بوده است.(۸)
۲ـ عالم ربّانى و اُصولى محقّق، میرزا ابوالمعالى کلباسى(رحمه الله)(۱۲۴۷ـ۱۳۱۵هـ.ق.)
وى چنانچه گذشت فرزند حاجى کلباسى و از شاگردان میر سید حسن مدرّس (استاد میرزاى شیرازى بزرگ) است. میرزا ابوالمعالى جامع معقول و منقول و از اکابر علما و مجتهدین به شمار مى رفته است و در غایت زهد و تقوا مى زیسته و صاحب تألیفات بسیار از جمله کتاب بشارات در علم اصول است. جمع کثیرى از بزرگان از شاگردان ایشانند که از معروف ترین آنها حضرت آیه اللّه العظمى بروجردى(قدس سره) مى باشد.
وفات ایشان در روز چهارشنبه ۲۷ صفرالمظفر سنه ۱۳۱۵ هـ.ق. در اصفهان واقع شد و در مقبره معروف به تکیه آقامیرزا ابوالمعالى، در تخت فولاد، دفن شدند. بعداً دو فرزند ایشان عالِمَین عَلَمَین میرزا جمال الدین، و میرزا ابوالهُدى کلباسى، صاحب کتاب معروف در رجال به نام «سماء المقال» در جوار ایشان دفن شدند. مردم اصفهان به زیارت قبر ایشان رفته و قرائت چهل مرتبه سوره حمد را براى برآورد شدن حاجت به خصوص اداى قرض ها در مقبره این عالم ربّانى مُجرّب مى دانند.(۹)
۳ ـ حضرت آیه اللّه العظمى حاج شیخ محمّد باقرنجفى(قدس سره) (۱۲۳۵ ـ ۱۳۳۰هـ.ق.)
ایشان فرزند شیخ محمّد تقى، صاحب هدایه المسترشدین در شرح کتاب معالم الاُصول، است. حاج شیخ محمّد باقر از شاگردان صاحب جواهر و شیخ انصارى و شیخ حسن کاشف الغطاء، دائى خود(رحمهم الله)، بوده اند. عده اى کثیر از بزرگان علما و فضلا از محضر او استفاده نموده اند. کُتب و رسائل چندى از آن جمله لُبُّ الاصول و لُبُّ الفقه از ایشان است.(۱۰)
۴ـ حکیم متألّه حاج ملاّ اسماعیل حکیم درب کوشکى اصفهانى(متوفى ۱۳۰۴ هـ.ق.)
یکى دیگر از استادان آیه اللّه دهکردى، آخوند ملاّ اسماعیل درب کوشکى مى باشد. وى از أجلّه حکما و مدرّسین اصفهان بود. از شاگردان معروف ملاّ اسماعیل دَرب کوشکى مى توان جهانگیرخان قشقایى و سید ابوالقاسم دهکردى(قدس سرهما) را ذکر نمود. وفات این حکیم الهى در روز جمعه ۱۵ شوال سال ۱۳۰۴ هـ.ق. بوده و در تخت فولاد رو به روى سکوى اژه اى ها مدفون گردید.(۱۱)
شایان ذکر است که آیه اللّه دهکردى چنانچه مرقوم فرموده اند علم حکمت را غالباً و به خصوص اسفار اربعه آخوند صدر المتألهین شیرازى(قدس سره) را در مدت چهار سال نزد آن حکیم فرا گرفته اند.(۱۲)
مؤلّف تاریخ حکما و عُرفا مى نویسد:«از أجلّه تلامیذ این بزرگوار (ملاّ اسماعیل درب کوشکى) آقا سید ابوالقاسم دهکردى بوده است».(۱۳)
ثبت کتب موقوفه مرحوم جهانگیر خان قشقایى به قلم آیه الله العظمى سید ابوالقاسم دهکردى(قدس سرهما)۵ ـ فقیه اهل البیت، آیه اللّه میرزا محمّدحسن نجفى (۱۲۳۷ حدوداً ـ ۱۳۱۷ هـ.ق.)
فرزند آقا محمّدعلى نجفى، فقیه مجاز از میرزاى قمى و فاضل نراقى(قدس سرهما). میرزا محمّد حسن از شاگردان صاحب جواهر و از وى مجاز به اجتهاد مطلق بود. میرزاى شیرازى اعتماد تامّى به ایشان داشته، و ایشان امام جماعت مسجد ذوالفقار بازار اصفهان بوده اند.(۱۴)
۶ـ عالم ربانى، ملاّ محمّد باقر فشارکى(متوفى ۱۳۱۴هـ.ق.)
وى یکى از بزرگان قرن سیزدهم و چهاردهم هجرى قمرى و از شاگردان سید حسن مُدرّس، استاد میرزاى شیرازى، بود و کتاب «عنوان الکلام» از اوست. منابر آن عالم روحانى بسیار معروف و پرشور بوده. ایشان در تخت فولاد اصفهان مدفون هستند.(۱۵)
ایشان در سال ۱۳۰۱ هجرى قمرى در سنّ ۲۹ سالگى ازدواج نموده و در همان سال به حکم استخاره و اصرار بعضى از اولیاء خدا به عزم عتبه بُوسى حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و تکمیل تحصیلات، در حالى که در سنّ ۲۵ سالگى مجتهد مسلّم هم بوده اند ـ چنانچه ذکر شد ـ عازم زیارت ائمّه عراق مى شوند و مدتى در بلده طیّبه سامرا اقامت گزیده و پس از آن، به اشاره عالم ربانى، ملاّ فتح على سلطان آبادى(قدس سره)، و به حکم استخاره به عزم اقامت در نجف از سامرا خارج شده و در بین راه به زیارت خامس آل عبا اباعبداللّه الحسین(علیه السلام)در کربلاى معلّى، مشرف مى شوند. آیه اللّه دهکردى در باره این سفر نورانى مى نویسد:
«و شاهَدْتُ فى حرم مولینا أبى الفضل العباس(علیه السلام) و فى غیره ما شاهَدْتُ ممّا یَدُّلُ على أنَّ طینتى مِنْ فاضِل طینتهم».(۱۶)
اساتید ایشان در سامرا و نجف اشرف
الف ـ سامرا:
۱ـ حضرت آیه اللّه العظمى میرزا محمّد حسن شیرازى (۱۲۳۰ـ۱۳۱۲هـ.ق.)، صاحب حُکم معروف تحریم تنباکو.
وى از شاگردان شیخ محمّد تقى نجفى و سید حسن مُدرّس در اصفهان بوده و از اعاظم و بزرگان تلامذه شیخ مرتضى انصارى در نجف اشرف محسوب مى گردد.(۱۷)
۲ـ عالم ربانى و عارف صمدانى، ملاّ فتح على سلطان آبادى (متوفى ۱۳۱۸هـ.ق.)
ایشان از شاگردان و ملازمین میرزاى شیرازى و صاحب کرامات و مقامات معنوى و در تفسیر قرآن کریم استاد مسلّم بوده است. در این رابطه حضرت آیه اللّه العُظمى حکیم(قدس سره)، در «حقایق الاُصول»، ضمن بحث در بطون قرآن مى فرمایند:
«بعضى از أعاظم ـ دام تأییده ـ براى من نقل کرد که روزى حاضر شدم در منزل آخوند ملاّ فتح على(قدس سره) با جماعتى از اعیان از آن جمله سید اسماعیل صدر و حاجى نورى و سید حسن صدر(قدس سرهم)، آخوند این آیه شریفه را تلاوت نمودند:(وَ اعلَموُا أنَّ فیکم رسولَ اللّه لَوْ یُطیعُکم فى کَثیر من الأمرِ لَعَنِتُّم ولکنَّ اللّه حَبَّبَ إلیکم الایمان….)(۱۸) سپس شروع نمودند در تفسیر قوله تعالى (حَبَّبَ إلیکم الایمان)و تا سى روز هر روزى یک تفسیر و یک معنا از این آیه شریفه فرمودند که موجب تعجّب و شگفتى حاضرین در جلسه شده بود.(۱۹)آیه اللّه دهکردى در باره ملاّفتح على سلطان آبادى مى نویسد:و بود اکثر استیناس (اُنس) حقیر در اقتباس معارف و اسرار توحید با عالم ربّانى حاجى ملاّ فتح على سلطان آبادى(قدس سره)».(۲۰)
۳ـ حاج میرزا حسین نورى صاحب مستدرک الوسائل(قدس سره)(۱۲۵۴ـ۱۳۲۰ هـ.ق.)
حاجى نورى یکى دیگر از اساتید و مشایخ اجازه آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى بوده که سیّد اُنس خاصّى با این استاد داشته و در اخذ معارف اسلام از این استاد استفاضه بسیار نموده اند.(۲۱)
حاجى نورى از شاگردان عبدالرحیم بروجردى والد عیال خود و شیخ مرتضى انصارى و میرزاى شیرازى(قدس سرهم) مى باشد. ایشان داراى تألیفات زیادى هستند، از آن جمله مستدرک الوسائل (در ۱۷ جلد چاپ جدید); نجم الثاقب; لُؤلُؤ و مرجان.(۲۲)
ب ـ نجف:
بعد از مدتى که آیه اللّه دهکردى(قدس سره) در سامرا مشغول تحصیل بوده اند به اصرار عالم ربانى آخوند ملاّ فتح على سلطان آبادى(قدس سره) که به ایشان فرموده بودند: «تو اهل تحصیلى این جا (سامرا) درس قائم به شخص واحد است (مراد میرزاى شیرازى بوده) و به جهت کثرت مشاغل و مرجعیّت و ضعف حال، تعطیلات او زیاد است و لذا به نجف برو».(۲۳) سید بزرگوار ما، عازم نجف مى شوند; که البته در این بین، مدّتى هم در کربلاى معلّى اقامت گزیده اند، و از محضر بزرگانى که ذکر مى شود استفاده کرده اند:
۱ـ فقیه اهل البیت، شیخ زین العابدین مازندرانى(قدس سره) (متوفى ۱۳۰۹هـ.ق.)ایشان از شاگردان صاحب ضوابط الاصول و صاحب جواهر(قدس سرهما) در نجف اشرف بوده اند و در مازندران در خدمت سعیدالعلما تحصیل نموده، وى شدید المُواظبه بر نوافل بوده و کتاب ذخیره المعاد از تألیفات اوست. شیخ زین العابدین مازندرانى متجاوز از صد سال عمر نموده اند و بعد از فوتشان در بُقعِه اى که براى ایشان در نزد باب قاضى الحاجات صحن شریف امام حسین(علیه السلام) معین شده بود دفن گردیدند.(۲۴)
۲ـ علاّمه محقّق، میرزا حبیب اللّه رشتى(قدس سره)(متوفى ۱۳۱۲هـ.ق.)وى از اعاظم شاگردان شیخ اعظم انصارى(قدس سره) و صاحب تألیفات کثیر، از جمله کتاب الغصب و کتاب القضاء در فقه و «بدائع الأفکار» در علم اصول مى باشد.آیه اللّه دهکردى مدت هفت سال در درس فقه و اصول میرزاى رشتى حاضر گشته و تقریرات درس ایشان را هم نوشته اند که اینک نیز نسخه خطى آن موجود است و به نام ۱ـ تنقیح الاُصول و ۲ـ المتاجر مى باشد.(۲۵)فقیه دهکردى مشکلات درس محقق رشتى را با آخوند ملاّ محمّد کاظم خراسانى مباحثه و گفتگو مى نموده است. وى در این باره مى نویسد:
«… اگر معاوضه و مباحثه در مسائل داشتم با علامه علما محققین، جامع المعقول و المنقول، آخوند ملاّ محمّد کاظم خراسانى مى نمودیم (تفاصیلى دارد). اکثر مسائل فوائد ایشان که ملحق به حاشیه ایشان است با حقیر معاوضه مى نمودند و مطالب حقیر را تصدیق مى نمودند».(۲۶)
۳ـ آخوند ملاّ محمّد کاظم خراسانى(قدس سره) (متوفى ۱۳۲۹هـ.ق.)، صاحب «کفایه الاصول».آخرین استاد نجف آیه اللّه دهکردى مى باشند که معظّم له در درس فقه و اصول آخوند خراسانى شرکت مى کرده اند.(۲۷)آخوند خراسانى(قدس سره) از اجلّه تلامذه شیخ انصارى و میرزاى شیرازى بوده اند. وى صاحب تألیفاتى است که از معروف ترین آنها «کفایه الاصول» که از کتب درسى سطح عالى حوزه مى باشد را مى توان نام برد.
مشایخ اجازه اجتهاد و روایت
آیه اللّه العظمى دهکردى(قدس سره) علمایى را که نام شریف آنان در ذیل آمده از مشایخ اجازه خود نام برده اند:(۲۸)
۱ـ سید العلماء المتبحّرین، آمیرزا هاشم چهارسوقى.
۲ـ شیخ العلماء العالمین، آمیرزا محمّد حسن نجفى.
۳ـ قُدوه الفقهاء الکاملین، آخوند ملاّمحمّد باقر فشارکى.
۴ـ علامه العلماء المحققین، آخوند ملاّمحمّد کاظم خراسانى.
۵ـ عالم ربّانى، حاجى میرزا حسین نورى.
۶ـ شیخ الفقهاء و المجتهدین، زین العابدین مازندرانى.
شاگردان و صاحبان اجازه روایت و اجتهاد از ایشان
در این بخش، بعضى از شاگردان و صاحبان اجازه اجتهاد و روایت از آیه اللّه العظمى دهکردى را برمى شماریم.
۱ـ رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامى ایران، حضرت آیه اللّه العظمى امام خمینى(قدس سره).
حضرت امام خمینى در اوّل کتاب شریف اربعین حدیث به این امر تصریح نموده و درباره استاد اجازه خود چنین مى نویسند:
«أخبرنى إجازهً مکاتبهً و مشافههً عِدَهٌ مِن المشایخ العظام و الثقات الکرام… و منهم السیِّدُ العالم الثقه الثبت السید أبوالقاسم الدهکردى الاصفهانى(قدس سره) عن السید السند الأمجد الآقامیرزامحمّدهاشم الاصفهانى عن العلامه الانصارى»(۲۹)
۲ـ حضرت آیه اللّه العظمى بروجردى(قدس سره)، یکى دیگر از مجُازین از آیه اللّه العظمى دهکردى اصفهانى مى باشند.
۳ـ علامه نسّابه حضرت آیه اللّه العظمى سید شهاب الدین مرعشى نجفى(قدس سره).
۴ـ حضرت آیه اللّه سید محمّد رضا خراسانى(قدس سره) (رئیس حوزه علمیه اصفهان در زمان خود).
ایشان در حدود سال ۱۳۰۲ قمرى به دنیا آمده و پس از خواندن مقدمات و سطوح، درس خارج را از محضر بزرگانى چون آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى و آیه اللّه حاج میرزا صادق یزدآبادى و آیات دیگر اصفهان استفاده نموده تا به مدارج عالیه فقاهت و اجتهاد ارتقاء یافته و از مدرسین و مراجع به نام اصفهان گردیده است.(۳۰) وفات آیه اللّه خراسانى در سال ۱۳۹۷ قمرى واقع شد و ایشان در جوار فاضل هندى صاحب «کشف اللثام» در تخت فولاد اصفهان دفن شدند.
۵ـ حضرت آیه اللّه سید عبدالحسین طیّب(قدس سره)، صاحب تفسیر «اطیب البیان».
۶ـ حضرت آیه اللّه حاج آقا رحیم ارباب اصفهانى(قدس سره) (۱۲۹۷ ـ ۱۳۹۶ هـ.ق.).
۷ـ حضرت آیه اللّه سید محمّد تقى موسوى اصفهانى، صاحب «مکیال المکارم»(۱۳۰۱ـ ۱۳۴۸هـ . ق.)
۸ ـ بانوى مجتهده ایرانى سیده نصرت امین (۱۳۰۸ ـ ۱۴۰۳هـ .ق.).ایشان نزد عدّه اى از علما من جمله آیه اللّه سید على نجف آبادى و آیه اللّه میرزا على آقا شیرازى و آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى تحصیل علم و معرفت نمودند. بانو امین از عده اى از علما و فقها داراى اجازه اجتهاد و روایت هستند، از جمله: آیه اللّه شیخ محمّدرضا نجفى، شیخ محمّد کاظم شیرازى، شیخ عبدالکریم حائرى.
۹ـ ضرت آیه اللّه شیخ محمّدرضا جرقویى اصفهانى.(۳۱)
۱۰ـ حضرت آیه اللّه سید حسن چهارسوقى.
۱۱ـ حضرت آیه اللّه سید مرتضى دهکردى، معروف به حاج آقا میرزا دهکردى.
۱۲ـ حضرت آیه اللّه سیدمحمّد باقر رجایى(قدس سره) (۱۳۱۹،۱۴۱۱ هـ.ق.)
۱۳ـ عالم ربّانى حضرت آیه اللّه ملاّ حسینعلى صدیقین، یکى دیگر از شاگردان آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى مى باشند.
۱۴ـ حضرت آیه اللّه مرتضى مظاهرى نجفى.(۳۲)
۱۵ـ عالم عامل حضرت آیه اللّه حاج سید یوسف خراسانى(قدس سره).
۱۶ـ مرحوم میرمحمّد مهدى امام جمعه، از نوادگان علامه مجلسى(قدس سره).
۱۷ـ سید محمّد حسین رضوى کاشانى(نقل از دو گفتار آقاى سید محمّد على روضاتى).
۱۸ـ عالم ربّانى ملاّ على ماربینى.
۱۹ـ سیدابوالقاسم فریدنى (نقل از تاریخ اصفهان جابرى، ص۲۶۲).
۲۰ـ عالم ربّانى، سید على اکبر هاشمى.
۲۱ـ حجه الاسلام و المسلمین آقا حسین دهکردى، فرزند آقا سید ابوالقاسم دهکردى.
۲۲ـ حضرت آیه اللّه سید احمد نوربخش دهکردى، برادر آقا سید ابوالقاسم دهکردى.
۲۳ـ حضرت آیه اللّه سید محمّد باقر امامى، برادرزاده آقا سید ابوالقاسم دهکردى.
۲۴ـ حضرت آیه اللّه سید محمّد جواد نجفى، برادرزاده و داماد آیه اللّه دهکردى.(۳۳)
کتاب هاى فقهى:
۱ـ شرح بر شرایع، در دو جلد، در طهارت و بیع.
۲ـ المتاجر، تقریر درس محقق رشتى(رحمه الله).
۳ـ حاشیه بر جامع عبّاسى شیخ بهایى(رحمه الله) (مطبوع).
۴ـ حاشیه بر نُخْبِه حاجى کلباسى(رحمه الله) (مطبوع).
۵ـ حاشیه بر مکاسب شیخ انصارى(رحمه الله).
۶ـ رساله اى در طهارت.
۷ـ رساله فقهیّه در قبض.
۸ـ رساله عملیّه جهت مقلّدین به نام «هدایه الأنام» (مکرر چاپ شده است).
۹ـ تنقیح الاُصول، تقریرات درس محقق رشتى(رحمه الله) با نظریات مؤلف در بحث الفاظ.
۱۰ـ حاشیه بر رسائل شیخ انصارى(رحمه الله).
کتاب هاى تفسیر و حدیث:
۱۱ـ ینابیع الحکمه در تفسیر.
۱۲ـ حاشیه بر تفسیر صافى.
۱۳ـ شرح بر اصول کافى (چنان که در منبر الوسیله، ج ۱ فرموده اند).
۱۴ـ شرح کتاب من لایحضره الفقیه، از کتاب قضا به بعد فارسى.
۱۵ـ حاشیه بر وافى.
۱۶ـ اللَمعات فى شرح دعاء السمات.
۱۷ـ الذَخیره فى الأدعیه و الخُتومات المُجرّبه.
۱۸ـ شرح حدیث حقیقت کمیل بن زیاد (در منبر الوسیله ذکر شده).
کتاب هاى اخلاقى و عرفانى:
۱۹ـ جنه المأوى در اخلاق.
۲۰ـ الاخلاق.
۲۱ـ منبر الوسیله، در دو جلد.(۳۴)
۲۲ـ بشارات السالکین یا واردات غیبیه.
۲۳ـ السوانح و اللوائح (تاریخ اقامت ایشان در شیراز).
۲۴ـ الفوائد، مجموعه اى پرفایده.
۲۵-جلد کتاب منبر الوسیله(ج ۱) که اخیراً چاپ شده است.
مبارزات
مرحوم آیه اللّه دهکردى از جمله بزرگانى هستند که با مرحوم آیه اللّه شیخ محمّد تقى نجفى و حاج آقا نوراللّه نجفى، همفکرى و همکارى در مبارزه داشته اند. از جمله مبارزات ایشان این که همراه مرحوم آقانجفى به عنوان اعتراض به قم مهاجرت مى کنند، و آیه اللّه سید ابوالقاسم دهکردى یکى از علماى مبارزى بوده اند که با سلطه بازار خارجى در ایران مخالفت نموده اند که ذیلاً ذکر مى گردد:قرارداد ۱۳ تن از علماى اصفهان و رکن الملک شیرازى
«این خُدّام شریعت مطهّره، با همراهى جناب رکن الملک، متعهّد و ملتزم شرعى شده ایم که مهما امکن بعد ذلک، تخلّف ننماییم، فعلاً پنج فقره است:اولاً: قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد روى کاغذ ایرانى بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهاى دیگر نویسند مهر ننموده و اعتراف نمى نویسیم. قباله و حکمى هم که روى کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد امضا نمى نماییم، حرام نیست کاغذ غیر ایرانى و کسى را مانع نمى شویم، ماها به این روش متعهدیم.
ثانیاً: کفن اموات، اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانى یا پارچه دیگر غیر ایرانى باشد متعهد شده ایم بر آن میّت ماها نماز نخوانیم. دیگرى براى اقامه صلوه بر آن میّت بخواهند، ماها را معاف دارند.
ثالثاً: ملبوس مردانه جدید، که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده مى شود، قرار دادیم مهما امکن، هر چه بدلى در ایران یافت مى شود لباس خودمان را از آن منسوج نماییم و منسوج غیر ایرانى را نپوشیم و احتیاط نمى کنیم و حرام نمى دانیم لباسهاى غیر ایرانى را، امّا ماها ملتزم شده ایم حتى المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از منسوج ایرانى بنماییم. تابعین ماها نیز کذلک و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده و داریم و دوخته ایم ممنوع نیست استعمال آن.
رابعاً: میهمانى ها بعد ذلک و لو اعیانى باشد، چه عامه چه خاصه، باید مختصر باشد; یک پلو و یک چلو و خورش و یک افشره. اگر زاید بر این تکلّف، احدى ما را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش میهمانى مى نماییم. هرچه کمتر و مختصرتر از این تکلیف کردند، موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.
خامساً: وافورى اهل وافور را احترام نمى کنیم و به منزل او نمى رویم، زیرا که آیات باهره:(انّ المبذرین کانوا اخوان الشیاطین) و (لاتُسرفوا انّ اللّه لایحب المسرفین) و (ولاتُلقوا بایدیکم الى التهلکه)، و حدیث: «لا ضرر و لا ضرار»، ضرر مالى و جانى و عمرى و نسلى و دینى و عِرضى و شغلى آن محسوس و سرى است و خانواده ها و ممالک را به باد داده. بعد از این هر که را فهمیدیم وافورى، به نظر توهین و خفت مى نگریم».
صورت دستخط و امضاى آقایان گرام و علماى فخام ـ کثّر اللّه امثالهم ـ :محل خاتم مبارک سرکار ثقه الاسلام آقاى حاج نوراللّه نجفى.
بسم اللّه الرحمن الرحیم، الاحقر حسین بن جعفر الفشارکى به ترتیب مرقومه معمول مى دارد و در ترویج همین مناهج حاضرات، وفقنا اللّه و اخواننا لذلک بمحمّد و آله ـ صلى اللّه علیه و علیهم ـ جمادى الاوُلى ۱۳۲۴٫
رحلت
آیه اللّه العظمى مرعشى نجفى در این باره مى نویسد:
«توفى حجه الاسلام، الورع التّقى، الحاج السیّد ابوالقاسم الموسوى الدهکردى نزیل اصفهان، شهر شوال، سنه ۱۳۵۳، ببلده اصفهان، و کان یوم وفاته مشهوداً و أقیمت له المآتم و سائر البلاد منها بلده قم المشرفه و عُطلت الأسواق بأصفهان و کان مُقلَّداً أیضاً، و هو من مشایخنا فى الروایه، اجتمعت به بقم المشرفه و باصفهان. و قبره خارج اصفهان بقریه «أرزنان» التى بها قبر منسوب الى زینب الامام الکاظم علیه السلام.»(۳۵)
آفتاب علم//مجید جلالى
۲ ـ دهکرد: همان شهرکرد فعلى است که مرکز استان چهارمحال و بختیارى مى باشد و یکى از استانهاى هم جوار اصفهان است.
۳ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۳٫
۴ ـ وى عالمى است از فحول علما و متبحّرین فقهاى امامیّه قرن سیزدهم هجرت، از شاگردان وحید بهبهانى و میرزاى قمى و سید مهدى بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء و سیدعلى صاحب ریاض. ایشان از کثرت احتیاط رساله عملیّه هم ننوشته و مى گفته که استخوان بدنم طاقت آتش جهنم ندارد، تا آن که به اصرار میرزاى قمى(رحمه الله)رساله اى نوشت. از تألیفات ایشان است: ۱ـ اشارات الاُصول، در دو جلد بزرگ که چاپ شده. ۲ـ الایقاظات، نیز در اصول; ۳ـ شوارع الهدایه الى شرح الکفایه، که در فقه و شرح کفایه محقّق سبزوارى است; ۴ـ منهاج الهدایه الى احکام الشریعه. قبر شریفش در اصفهان نزد مسجدى که به مسجد حکیم معروف است مشهور، و حوزه درسش نیز در همان مسجد منعقد بود. (ریحانه الأدب، ج ۵، صص ۴۲ـ۴۳). شایان ذکر است حاجى در عتبات با آقا سید محمّد باقر شفتى آشنا شد و این آشنایى علاقه و دوستى آنها را به سرحد کمال رسانید، به طورى که این رفاقت حتى در زمان مرجعیت این دو بزرگوار در اصفهان ادامه یافت و به جایى رسید که گفته اند، این گونه رفاقت و صمیمیت در تاریخ حیات هیچ یک از دانشمندان دیده نشده. (وحید بهبهانى، صص ۲۲۵ـ ۲۲۶).
۵ ـ محمّد بن حاج محمد ابراهیم کلباسى عالمى است فاضل، متبحّر، دقیق الفکر، کثیرالتتبّع، مُحتاط و متّقى، فقیه، اصولى، رجالى. تألیفات متنوع بسیارى دارد که حاکى از مراتب علمیه وى مى باشد از جمله: ۱ ـ الاستخارات; ۲ ـ الاستشفاء بالتُربه الحسینیه; ۳ ـ تعارض الاستصحاب و اصاله الصحه; ۴ ـ تعارض الاستصحابین; ۵ ـ تعارض الید و الاستصحاب… . ابوالمعالى کرباسى، آخرین فرزند حاجى کرباسى(قدس سره)و داماد فرزند سید حجه الاسلام شفتى(قدس سره) مى باشد بعد از فراغ از مقدّمات عمده تحصیل ایشان نزد دو نفر مى باشد: ۱ـ سیّد محمد بن عبدالصمد شهشهانى (م. ۱۲۸۹هـ .ق.) صاحب انوار الریاض على الشرح الکبیر; ۲ـ و میر سیّد حسن بن سیّد على مدرس. (ریحانه الأدب، ج ۷، ص ۲۶۹; مقدمه الاستشفاء بالتُربه الحسینیّه، ص ۱۹).
۶ ـ براى اطّلاع از شرح حال آیه اللّه سید محمّد باقر دهکردى رجوع شود به: شناخت سرزمین چهارمحال، ج ۲، ص ۱۲; المسلسلات، ج ۲، ص ۳۴٫
۷ ـ زندگانى آیه اللّه چهارسوقى، ص ۱۹۱٫
۸ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۳; تذکره القبور، ص ۲۴۴٫ شرح حال وى و دو فرزندش در ذیل عنوان «خاندان آیه اللّه دهکردى» خواهد آمد.
۹ ـ رجوع شود به: ریحانه الأدب، ج ۷، ص ۲۶۹; تذکره القبور یا دانشمندان اصفهان، ص ۱۰۵; مقدمه الاستشفاء بالتربه الحسینیه، از تألیفات میرزا ابوالمعالى کلباسى، ص ۱۹٫
۱۰ ـ فوائد الرضویه، ص ۴۰۹; تذکره القبور، ص ۱۶۰٫
۱۱ ـ تذکره القبور، ص ۱۳۵; زندگانى جهانگیرخان قشقایى، صص ۵۲ ـ ۵۳٫
۱۲ ـ زندگانى آیه اللّه چهارسوقى، ص ۱۹۳٫
۱۳ ـ تاریخ حکما و عرفا، ص ۳۷٫
۱۴ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۵٫
۱۵ ـ فوائد الرضویه، ص ۴۰۴٫
۱۶ ـ و مشاهده کردم در حرم مولاى ما اباالفضل العباس(علیه السلام) و در غیر حرم آن حضرت، چیزهایى را که دلالت مى کرد که خاک خلقت من از زیادى خاک آن بزرگواران است. این کلام ایشان اشاره است به حدیث معروف: شِیْعتُنا مِنّا، خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طینتنا… (زندگانى آیه اللّه چهارسوقى، ص ۱۹۳).
۱۷ ـ الکُنى والألقاب، محدّث قمى، ج ۳، ص ۲۲۶٫
۱۸ ـ حجرات/ ۷٫
۱۹ ـ حقائق الأصول، ج ۱، ص ۹۵٫ براى شرح حال بیشتر این عارف الهى رجوع شود به دارالسلام، حاجى نورى و تاریخ حکماء و عرفاء، صص ۱۴۲ ـ ۱۴۷٫
۲۰ ـ زندگانى آیه اللّه چهارسوقى، ص ۱۹۳٫
۲۱ ـ همان.
۲۲ ـ فوائد الرضویه، ص ۱۴۹٫
۲۳ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۵٫
۲۴ ـ فوائد الرضویه، ص ۱۹۶٫
۲۵ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۵٫
۲۶ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۵٫
۲۷ ـ زندگانى آیه اللّه چهارسوقى، ص ۱۹۳٫
۲۸ ـ المسلسلات، ج ۲، صص ۲۸ـ۳۱
۲۹ـ اربعین حدیث، حضرت امام خمینى، ص ۳٫ اصل این اجازه یا نمونه اى از آن یافت نشد که در اینجا نقل کنیم.
۳۰ ـ گنجینه دانشمندان، ج ۳، ص ۹۱، چاپ اسلامیه، ۱۳۵۲ ش.
۳۱ ـ المسلسلات، ج ۲، ص ۳۱٫
۳۲ ـ لازم به ذکر است که ایشان ابوالزوجه حضرت آیه اللّه شیخ حسین مظاهرى ـ دام ظلّه ـ مى باشند.
۳۳ ـ شرح حال این چهار نفر عالم ربانى در خاندان آیه اللّه دهکردى ذکر مى گردد.
۳۴ ـ لازم به تذکر است ـ این کتاب که اثرى بس مفید و علمى در اصول عقاید اسلامى، به سبک فلسفى و عرفانى ـ مى باشد، به تحقیق بنده و از طرف مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى قم جلد اوّل آن چاپ گردیده و جلد دوم آن بزودى چاپ مى شود.
۳۵ ـ آیه اللّه دهکردى(قدس سره) از علمایى بود که زیارتگاه زینبیه مورد تأییدشان بوده و بنابر وصیت خودشان در آنجا دفن شدند، زیرا به ایشان گفته بودند که شما را در تخت فولاد دفن کنیم؟ ایشان فرموده بودند: در تخت فولاد، ولو علما و صلحا هستند ولى حکم نُقره را دارند، من را در زینبیه دفن کنید که منسوب به اهل بیت هستند و حکم طلا دارند.
