گفتار استاد:
«قاضى عبد العزیز حلبى معروف به«ابن البراج»شاگرد سید مرتضى و شیخطوسى است.از طرف شیخ طوسى به بلاد شام که وطنش بود فرستاده شد.بیستسال در طرابلس شام، قاضى بود.در سال ۴۸۱ درگذشته است.کتابهاى فقهى اوکه بیشتر نام برده مىشود،یکى به نام«المهذب»است و دیگرى به نام«جواهر».» (۱)
ابن براج و عصر زندگانى او:
شیخ ابو القاسم عبد العزیز بن نحریر بن عبد العزیز بن البراج،در مصر تولد یافتو در آن منطقه رشد و نما کرد.تحصیلات خود را ابتداء در زادگاه خویش،سپس دربغداد ادامه داد تا اینکه یکى از فقهاى نامدار و وجهه و اعتبار شیعه در عصر خویشگردید.او از علم وسیع و اطلاعات شایسته در زمینه فقه و علوم اسلامى برخوردار بودهاست و تالیفات فراوان او نشان دهنده این وسعت اطلاعات و معلومات مىباشد.او درسال۴۲۹ ه.ق به جمع شاگردان علم الهدى پیوست و یکى از خواص شاگردان او قرارگرفت و در محضر او از منزلت و رتبتبه سزایى برخوردار شد تا اینکه سید به رحمتایزدى شتافت،او ملازمتشیخ الطائفه را داشت،تا اینکه نمایندگى شیخ را در حدودشام پذیرفت و خود یکى از مردان فقه و فقاهت معروف آن دیار گردید.او از سوىجلال الملک در سال ۴۳۸ قضاوت منطقه طرابلس را پذیرفت و در آن منطقه به رتق وفتق امور مسلمین پرداخت.
گفتار ارباب تراجم در باب او:
صاحب ریحانه الادب درباره او گوید:«شیخ عبد العزیز بن براج شامى حلبى طرابلسى،مکنى به ابو القاسم،ملقب به قاضى،موصوف به عز الدین و عز المؤمنین،ازاکابر فقهاى امامیه اواخر قرن پنجم هجرت،از وجوه و اعیان ایشان و از تلامذه سیدمرتضى علم الهدى بود.ماهى هشت دینار(طلاى مسکوک هیجده نخود)از طرف سیدشهریه داشت.به جهت تلمذ و انسى که با او داشته است،او را خلیفه المرتضى گفته اند.
ابن براج از اساتید معظم خود،سید مرتضى و ابو الفتح کراجکى روایت کرده است و ازراویان او شیخ عبد الجبار مفید رازى است که در ولایت رى،فقیه امامیه بوده است وجمعى از اکابر وقت نیز از او روایت مى کنند.قضاوت او در طرابلس بیست یا سى سال ادامه داشته،به همین جهت به لقب قاضى شهرت یافته است.» (۲)
صاحب معجم رجال الحدیث،ضمن بازگویى سخن شیخ منتجب الدین رازى در الفهرست و بازشمارى کتابهاى او،سپس نقل نظر ابن شهر آشوب و اخیرا بازگویى نظر سید مصطفى تفرشى در رجال خویش که همه او را به عنوان آبروى شیعه و فقیه آنان ستوده اند،مطلب جدیدى در مورد او ارائه نداده است. (۳)
تالیفات او:
او تالیفات متعدد و نوشتههاى پربارى در فروع فقهى دارد که از آن میان مى توان:
الجواهر-المعالم-المنهاج-الکامل-روضه النفس فی احکام العبادات-المقرب المهذب-الموجز-حسن التصریف-شرح جمل سید مرتضى و…را نام برد.
۱-جواهر الفقه:این کتاب در چند مجلد به نام«جوامع الفقه»در ایران چاپشده است و اخیرا از سوى کتابخانه آیه الله العظمى مرعشى نجفى(ره)تجدید طبع گردیده است.
۲-روضه النفس در احکام عبادات
۳-شرحى بر جمل العلم و العمل علم الهدى(استاد خویش)
۴-عماد المحتاج فی مناسک الحج
۵-الکامل
۶-المعالم
۷-المعتمد
۸-المنهاج
۹-الموجز (۴)
وفات او:
او پس از تلاش فراوان و مجاهدت خستگى ناپذیر در راه تبلیغ و اجراى احکام اسلام،شب جمعه۹ شعبان ۴۸۱ ه.ق در هشتاد سالگى در طرابلس درگذشت و باشکوه و احترام لازم مدفون گردید.
فقهای نامدار شیعه//عقیقی بخشایشی
۱- آشنایى با علوم اسلامى،ص۲۹۷٫
۲- ریحانه الادب،ج۷،ص ۴۰۸،چاپ اقبال تهران.
۳- معجم رجال الحدیث،ج ۱۰،ص ۳۸،تحت کد معرفى ۶۵۷۱٫
۴- روضات الجنات،ج ۱،ص ۵۷۵٫
