آقامحمدمهدی فرزند حاج‌حیدرعلی (۱۲۶۵-۱۳۲۰ق/۱۸۴۸-۱۹۲۰م)، شاعر و ادیب ایرانی. آسوده تخلّص شعری او بود که به همان شهرت یافت. وی در شیراز به دنیا آمد، (فرصت، ۳۵۳). پدرش بازرگان بود اما خود او به حکم ذوق و گرایش فکری، به شاعری روی آورد و به تحصیل علوم ادبی و حکمت و ریاضیات پرداخت و در فنون شاعری چون بدیع و عروض و قافیه و نقد شعر مهارت یافت (همان، ۳۵۳-۳۵۴). معاصران او به خصوصیات اخلاقی و شوخ‌طبعی و حاضرجوابی او اشاره کرده‌اند (رکن‌زاده آدمیت، ۲۵۱).
وی از اواسط عمر به عزلت گرایید و به مصاحبت اهل ذوق و عرفان روی آورد (فرصت، ۳۵۳-۳۵۴). و در عین حال از اوضاع و احوال روزگار خود بی‌خبر و نسبت به رویدادهای جاری بی‌اعتنا نبود. هنگامی که سیدجمال‌الدین اسدآبادی به ایران آمده بود، وی در نامه‌ای به حاج‌سیّاح نوشت: «این بزرگواری که شما به ایران آورده‌اید، فتنه آخرالزمان و سبب انقراض جور و عدوان است» ]؟[ (سیاح، ۲۹۰). نیز وقتی دیگر حاج‌سیاح را بیرون از شهر برده، محلی را که در آن چند تن را به جرم یا به تهمت دزدی زنده در دیوار گچ گرفته بودند، به او نشان داد و از بیدادگری حاکم وقت شکوه آغاز کرد (سیاح، ۱۷). وی در روز عاشورای ۱۳۲۰ق/۱۹ آوریل ۱۹۰۲م در ۵۵ سالگی در شیراز درگذشت (رکن‌زاده آدمیت ۱/۲۶؛ هدایت ۱/۱۶).
آسوده در تمام قالبهای شعری اعم از قصیده، غزل، قطعه، رباعی، مثنوی و مسمّط طبع‌آزمایی کرده است. نمونه اشعار او را در تذکره‌ها و کتابهای معاصر وی چون آثار عجم، فارسنامه ناصری، گلزار جاویدان و حدیقه‌الشعراء می‌توان دید (دیوان بیگی). تنوّع در مضامین و موضوعات، و نیز ذوق عرفانی از خصوصیات شعر اوست و تعلق خاطرش به امیرالمؤمنین علی(ع) در اشعارش منعکس است. دیوان بیگی به تسلط او در گفتن ماده تاریخ اشاره دارد.
از دیوان او ۲ نسخه تاکنون شناخته شده: یکی در کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از مجموعه اهدایی حکمت، به خط نستعلیق خود آسوده که مجموعه‌ای از غزلیات اوست (منزوی، ۳/۲۲۰۸؛ آقابزرگ، ۹ (۱)/۶) و دیگری در شیراز در مجموعه شخصی نواده شاعر به خط تاجظالشعراء پسر آسوده که مجموعه‌ای از قطعات و رباعیات و مثنویهای اوست (منزوی، ۳/۲۲۰۸). نیز ابیاتی از مثنوی عرفان‌الحکم وی در گلزار جاویدان و سخن‌سرایان فارس آمده است (هدایت، ۱۷؛ رکن‌زاده آدمیت، ۲۶۱).
مآخذ: آقابزرگ، الذریعه، دیوان بیگی، احمد، حدیقه‌الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، ۱۳۶۴ش، صص ۳۲-۳۷؛ رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، خیام، ۱۳۳۷ش، ۱/۲۷؛ سیاح، محمدعلی، خاطرات، به کوشش حمید سیاح و سیف‌الله گلکار، تهران، سپهر، ۱۳۵۶ش؛ فرصت شیرازی، محمدنصیر، آثار عجم، بمبئی، ۱۳۵۴ق؛ فسایی، حسن، فارسنامه ناصری، تهران، ۱۳۱۳ق؛ کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ۵/۲۷۷-۲۷۸؛ منزوی، احمد، فهرست خطی؛ هدایت، محمود، گلزار، جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی جلد ۱
