(یا بَدْلیسی )، عماربن محمّدبن مَطَر بن سحاب ، از مشایخ سلسله سهروردیه در قرن ششم . معصومعلیشاه او را شیخ عماربن یاسر اَنْدُلُسی معرفی می کند (ج ۲، ص ۳۳۵ـ۳۳۶). بدلیسی از کردهای بدلیس ، قصبه ای نزدیک اَخلاط (از نواحی ارمنیه ترکیه )، و مرید ابوالنجیب عبدالقاهر سهروردی * (متوفی ۵۶۳) بود (مردوخ روحانی ، ج ۱، ص ۵۲).
تاریخ ولادت او در منابع ذکر نشده است . درباره تاریخ وفات بدلیسی نظریات متفاوتی وجود دارد. شیروانی (ص ۱۱۱ـ۱۱۲) وفاتش را در زمان حکومت مستنصر عبّاسی می داند، در حالی که خوانساری (ج ۲، ص ۷) تاریخ ۵۸۲ را ذکر می کند. بدلیسی در بدلیس به خاک سپرده شد (ابن کربلائی ، ج ۲، ص ۳۳۵).
یکی از منسوبان بدلیسی که نَسَب طریقت خود را به او می رساند حسام الدین علی (متوفی ۹۰۰)، عارف بدلیسی است که تفسیری عرفانی بر قرآن به نام جامع التنزیل و التأویل دارد (بدلیسی ، ص ۴۴۸؛
مردوخ روحانی ، ج ۱، ص ۱۳۵).به نوشته جامی (ص ۴۱۷ـ ۴۱۸) یکی از مریدان برجسته بدلیسی ، ابوالجَنّاب احمدبن عمربن محمد خوفی ، ملقّب به نجم الدین کبری (۵۴۰ ـ ۶۱۸)، بود که به همت شیخ عمار دروازه های فتوحات غیبی بر وی گشاده شد (ابن کربلائی ، ج ۲، ص ۳۳۵ـ۳۳۶).
درباره انتساب نجم الدین به بدلیسی ، مشهور است که نجم الدین از بدلیسی «خرقه تبرّک » گرفته است ، یعنی شیخ عمار «پیر صحبت » نجم الدین بوده و خرقه اصلی (ارادت ) را اسماعیل قصری (متوفی ۶۰۶) به نجم الدین بخشیده است . (همان ، ج ۱، ص ۳۸۰، ج ۲، ص ۳۰۶؛نجم الدین کبری ، ص ۲۳ـ۲۴؛علاءالدوله سمنانی ، ص ۳۱۴؛شیروانی ، مقدمه بدرالدین ، ص ۴۵ـ۴۶). بنابراین ، گفته معصومعلیشاه (ج ۲، ص ۳۱۱) درباره ارتباط سلسله کبرویّه با سهروردیه از طریق شیخ عمار بدلیسی بدون سند است .
به گفته نوربخش قهستانی مؤلف سلسله الاولیاء ، بدلیسی کتابهایی درباره علوم اولیا، احوال و مکاشفات دارد (ص ۴۵). علاءالدوله سمنانی (متوفی ۷۳۶) نیز درباره یکی از رسایل بدلیسی می گوید: «جهت خلوتیان ذاکر» نوشته شده است (ص ۹۳).
از بدلیسی دو اثر به زبان عربی به جا مانده است :
بهجه الطائفه بالله العارفه ( =بهجه الطائفه العارفه بالله ) (نسخه برلین ، ۲۸۴۲)، در موضوعات مختلف عرفانی ؛
صَوْم القلب (نسخه برلین ، ۳۱۳۳) در چگونگی تصفیه روح انسان (مایر ، ص ۲۰، ۲۹۷).
منابع :
(۱) ابن کربلائی ، روضات الجنان و جنات الجنان ، چاپ جعفر سلطان القرائی ، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ ش ؛
شرف الدین بن شمس الدین بدلیسی ، شرفنامه : تاریخ مفصل کردستان ، چاپ محمد عباسی ، چاپ
(۲) افست تهران ۱۳۴۳ ش ؛
(۳) عبدالرحمن بن احمد جامی ، نفحات الانس من حضرات القدس ، چاپ مهدی توحیدی پور، تهران ( تاریخ مقدمه ۱۳۳۶ ش ) ؛
(۴) محمد باقربن زین العابدین خوانساری ، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات ، ترجمه ، مقدمه ، اضافات بقلم محمد باقر ساعدی خراسانی ، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۶۰ ش ؛
(۵) زین العابدین بن اسکندر شیروانی ، ریاض السیاحه ، چاپ اصغر حامد ربانی ، مقدمه حسین بدرالدین ، تهران ( تاریخ مقدمه ۱۳۶۱ ش ) ؛
(۶) احمدبن محمد علاءالدوله سمنانی ، مصنفات فارسی ، چاپ نجیب مایل هروی ، تهران ۱۳۶۹ ش ؛
(۷) بابامردوخ روحانی ، تاریخ مشاهیر کرد ، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش ؛
(۸) محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه ، طرائق الحقایق ، چاپ محمد جعفر محجوب ، تهران ( تاریخ مقدمه ۱۳۱۸ ) ؛
(۹) احمدبن عمر نجم الدین کبری ، فوائح الجمال و فواتح الجلال ، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی ، چاپ حسین حیدرخانی مشتاقعلی ، تهران ۱۳۶۸ ش ؛
(۱۰) محمدبن عبدالله نوربخش قهستانی ، سلسله الاولیاء ، در جشن نامه هانری کربن ، زیر نظر حسین نصر، تهران ۱۳۵۶ ش ؛
(۱۱) Fritz Meier, Die Fawa ¦ Ý ih ¤ al- G § ama ¦ l wa-Fawa ¦ tih ¤ al-G § ala ¦ l des Nag § mad-din al-Kubra ¦ , Wisbaden 1957.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۲