زندگینامه پرفسور شلومو (سلیمان) پینس(۱۹۹۰-۱۹۰۸ م)

پینس ، شلومو (سلیمان ) مورخ و محقق معاصر در تاریخ علم ، فلسفه و کلام اسلامی . در ۱۲۸۷ش / ۱۹۰۸ در خانواده ای یهودی در پاریس به دنیا آمد. دوران کودکی و نوجوانی را در روسیه ، انگلستان و آلمان گذرانید و سپس در دانشگاههای هایدلبرگ ، خبوا و برلین به تحصیل پرداخت .

پس از اتمام تحصیلات از ۱۹۳۷ تا ۱۹۳۹ در مؤسسه علم و فن آوری دانشگاه پاریس تدریس کرد. از ۱۹۵۲ استاد دانشگاه عبری اورشلیم شد و در ۱۹۶۱ در همانجا صاحب کرسی «فلسفه عمومی و فلسفه یهود» گردید. او در ۱۹۷۷ بازنشسته شد و در ۱۳۶۹ش / ۱۹۹۰ درگذشت (پینس ، ۱۹۹۷، مطالب روکش جلد؛ د. جودائیکا ، ذیل مادّه ).

پینس در مدت نیم قرن مطالعات و تحقیقات خود، آثار بسیاری در زمینه های تاریخ ، اعم از تاریخ علم ، فلسفه ، کلام و ادیان ، به زبانهای فرانسه و انگلیسی و گاه آلمانی و عبری نگاشت . نخستین اثرش ، رساله دکتری او، در ۱۹۳۶ با عنوانپژوهشی درباره اتمیسم اسلامی به زبان آلمانی انتشار یافت .

وی در این اثر که ادامه تحقیقات پرتسل و مابیلو بود، ضمن بررسی مفاهیم «جوهرفرد» و «جزءلایتجزا» در میان متکلمان مسلمان نشان داد که گر چه برخی از عناصر این فکر برخاسته از اتمیسم (ذرّیگری ) در ادیان هند است ، کلیّت آن مأخوذ از تفکر یونانی است . در این کتاب مؤلف برخی منابع چاپ نشده کلام اسلامی را نیز معرفی کرده و آرا و افکار ابوبکر رازی را شرح داده است ( رجوع کنید به پینس ، ۱۹۹۷، همانجا).

این اثر را محمد عبدالهادی ابوریده در ۱۳۶۵/۱۹۴۶ به عربی با عنوان مذهب الذّرّه عندالمسلمین و علاقته بمذاهب الیونان و الهنود و میشائیل شوارتس در ۱۹۹۷ به انگلیسی ( رجوع کنید به منابع ) ترجمه کرده اند. پینس بعدها تحقیقات دیگری نیز درباره کلام اسلامی در قرون اولیه انجام داد ( رجوع کنید به پینس ، ۱۹۷۹ـ۱۹۹۷، ج ۳، ص ۶۲ـ۱۹۲).

از دیگر تحقیقات پینس مقالاتی است که درباره ابوالبرکات بغدادی نوشته و در آنها جنبه های مختلف فلسفه ابوالبرکات ، از جمله بحث زمان ، طبیعیات ، فنّ شعر و مابعدالطبیعه ، و تأثر او از جهان شناسی ابن سینا را بررسی کرده است ( رجوع کنید به همان ، ج ۱).

وی همچنین درباره انتقال علم و فلسفه یونان به عالم اسلام ، برخی متون یونانی که اصل آنها از میان رفته و تنها ترجمه های عربی آنها باقی است ، مقایسه تطبیقی برخی مفاهیم فلسفه یونان و اسلامی و آرای اسکندر افرودیسی و تأثیر آن درعالم اسلام تحقیقاتی کرده است ( رجوع کنید به همان ، ج ۲، ص ۳ـ ۳۲۸). پینس مقالاتی نیز درباره فارابی ، متفکران اسماعیلی مذهب ، اخوان الصفا، ابن سینا، ابن رشد و ابن خلدون نوشته است ( رجوع کنید به همان ، ج ۳، ص ۲۵۱ـ۲۶۲، ۲۹۲ به بعد).

در این مقالات ، او مانند اغلب مستشرقان ، بیشتر به دنبال یافتن ریشه های فلسفه اسلامی در آرای یونانیان ، هندیان ، رومیان ، مسیحیان و یهودیان است (همان ، ج ۳، پیشگفتار استرومسا). وی در تحقیقات خود درباره تاریخ علم ، نظریات دانشمندان مسلمانی چون ثابت بن قره ، ابن هیثم ، بیرونی و ابن باجه را مورد توجه قرار داده و بر اهمیت جایگاه تاریخی آنها تأکید کرده است ( رجوع کنید به همان ، ج ۲، ص ۳۲۹ به بعد).

در خصوص فلسفه و کلام و تاریخ دین یهود نیز تحقیقاتی انجام داده است : ترجمه دلاله الحائرین ابن میمون به انگلیسی و مقدمه محققانه آن در باب منابع ابن میمون در تألیف این اثر و همچنین مقالاتی درباره فیلسوفان یهودی قرون وسطای متأخر و حتی اسپینوزا از جمله این آثار است ( رجوع کنید به همان ، ج ۵).

مجموعه مقالات فرانسه و انگلیسی پینس در پنج مجلد در فاصله سالهای ۱۳۵۸ش / ۱۹۷۹ تا ۱۳۷۶ش / ۱۹۹۷ منتشر شد. برخی مقالات او نیز به فارسی ترجمه و در مجله معارف (دوره ۱۳، ش ۲، مرداد ـ آبان ۱۳۷۵؛دوره ۱۴، ش ۲، مرداد ـ آبان ۱۳۷۶) و بخش دوم کتاب سه سنت فلسفی :

گزارشی از فلسفه های

هندی

 چینی

و یهودی (قم ۱۳۷۸ ش ) چاپ شده است .

منابع :

(۱) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982, s.v. “Pines, Shlomo” (by Yehuda Landau and Arthur Hyman);
(۲) Shlomo Pines, The collected works of Shlomo Pines , Jerusalem 1979-1997;
(۳) idem, Studies in Islamic atomism , trans. from German by Michael Schwarz, ed. Tzvi Langermann, Jerusalem 1997.

 دانشنامه جهان اسلام جلد ۵