زندگینامه پرفسور آندریاس هاینریش توربِکه(۱۸۹۰-۱۸۳۷م)

خاورشناس آلمانی . در ۱۴ مارس ۱۸۳۷/ ۶ ذیحجّه ۱۲۵۲ در شهر ماینینگن متولد شد (بدوی ، ص ۹۸؛ شیخو، ج ۲، ص ۱۷۳؛ قس زرکلی ، ج ۸، ص ۶۹؛ عقیقی ، ج ۲، ص ۳۸۲). در ۱۸۴۴/ ۱۲۶۰ خانواده او به مانهایم رفت و توربکه از ۱۸۵۴ تا ۱۸۵۸/ ۱۲۷۰ـ۱۲۷۴ در دانشگاههای ارلانگن ، گوتینگن ، برلین ، ینا و هایدلبرگ به تحصیل پرداخت و در زبانهای باستانی تخصص یافت و در ۱۸۵۹/ ۱۲۷۵ دکتری گرفت .

وی مدتی تدریس خصوصی کرد، سپس به مونیخ رفت و نزد یوزف مولر (متوفی ۱۸۷۴/۱۲۹۱) به مطالعه و بررسی زبانهای شرقی پرداخت . در ۱۸۶۴/۱۲۸۱ به لایپزیگ رفت و نزد هاینریش فلایشر (متوفی ۱۸۸۸/ ۱۳۰۵) زبان عربی آموخت . در ۱۸۷۳/۱۲۹۰ دانشیار دانشگاه هایدلبرگ و در ۱۸۸۵/۱۳۰۲ دانشیار دانشگاه هاله و در ۱۸۸۷/ ۱۳۰۴ استاد صاحب کرسی در دانشگاه هاله گردید (بدوی ، همانجا) و سالها در این دو دانشگاه به تدریس زبان و ادب عربی پرداخت (زرکلی ؛ عقیقی ؛ شیخو، همانجاها).

وی به سبب عنایت ویژه اش به زبان ، تاریخ ادبیات و گویشهای جدید عربی ، در میان همکاران خود ممتاز شد (بدوی ؛ عقیقی ؛ شیخو، همانجاها). توربکه در ۳ ژانویه ۱۸۹۰/ ۱۰ جمادی الاولی ۱۳۰۷ بر اثر تب تیفوس در شهر مانهایم در گذشت (بدوی ، همانجا).

آثار

در ۱۸۶۷/ ۱۲۸۴ شرح حال عَنتَره (متوفی ۶۱۵ میلادی ) را در لایپزیگ منتشر کرد (سحاب ، ص ۳۳۶؛ طهرانی ، ص ۱۴۴؛ عقیقی ، همانجا؛ قس بدوی ، همانجا). در ۱۸۷۱/ ۱۲۸۸ درّه الغوّاص فی اوهام الخواص اثر ابومحمد قاسم بن علی حریری (متوفی ۵۱۶) را با مقدمه ای آلمانی در باره مؤلف و ویژگیهای کتاب با فهرستهای مختلف منتشر کرد (حریری ، ص ۱ـ۵۲).

در ۱۸۷۵/ ۱۲۹۲ قصیده اعشی ‘ در مدح پیامبر اسلام را در لایپزیگ انتشار داد (عقیقی ، همانجا). وی با دخویه ، خاورشناس معروف هلندی (متوفی ۱۹۰۹/ ۱۳۲۷)، در تصحیح تاریخ طبری همکاری می کرد. به گفته دخویه (طبری ، ج ۱۵، مقدمه ص XXXIII ) توربکه در دوره دوم تصحیح ، وی را یاری نموده و کتاب را تا صفحه ۲۹۵ تصحیح کرده است (ج ۱، ص II ).

توربکه در ۱۸۸۲/ ۱۲۹۹ کتاب الملاحن ابن دُرَید اَزْدی (متوفی ۳۲۱) را در هایدلبرگ منتشر کرد (عقیقی ، همانجا؛ د. فارسی ، ذیل مادّه ). در ۱۸۸۵/۱۳۰۲ جزء نخست المفضّلیات مُفَضَّل ضَبّی (متوفی ۱۶۸) را با توجه به نسخه های خطی برلین و لندن و وین در لایپزیگ منتشر کرد (بدوی ، همانجا).

این چاپ ، نخستین چاپ المفضّلیات بود. در ۱۸۸۶/ ۱۳۰۳ کتاب الرساله التامه فی کلام العامه و المناهج فی احوال الکلام الدارج نوشته میخائیل صبّاغ (متوفی ۱۸۱۶/۱۲۳۱) را ــ که در باره لغات عامیانه عربی است ــ در استراسبورگ و گوتینگن چاپ کرد (سرکیس ، ج ۲، ستون ۱۱۹۳). وی همچنین ترجمه عربی سعدیا را از تورات چاپ کرده است (همان ، ج ۱، ستون ۶۲۹؛ عقیقی ، همانجا).

منابع :

(۱) عبدالرحمان بدوی ، موسوعه المستشرقین ، بیروت ۱۹۸۴؛
(۲) قاسم بن علی حریری ، درّه الغوّاص فی اوهام الخواص ، چاپ هاینریش توربکه ، لایپزیگ ۱۸۷۱، چاپ افست بغداد ( بی تا. ) ؛
(۳) د. فارسی ؛
(۴) زرکلی ؛
(۵) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران ۱۳۵۶ش ؛
(۶) سرکیس ؛
(۷) لوئیس شیخو، الا´داب العربیَّه فی القرن التاسع عشر ، بیروت ۱۹۲۴ـ۱۹۲۶؛
(۸) طبری ، تاریخ (لیدن )؛
(۹) جلال الدین طهرانی ، گاهنامه ۱۳۱۶ ( ش ) ، تهران ( بی تا. ) ؛
(۱۰) نجیب عقیقی ، المستشرقون ، قاهره ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱٫

دانشنامه جهان اسلام جلد ۸