خاورشناس و قرآن‌پژوه. [ به احتمال قوی در ۱۸۹۲ ] به دنیا آمده است ( رجوع کنید به بادئو و همکاران، ص ۵۰). وی کشیش کلیسای مِتُدیست شد و در دانشگاه مِلبورن به تحصیل پرداخت (همان، ص ۵۰- ۵۱). خدمت سربازی‌اش را در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) در هند گذراند و هم‌زمان در آنجا به تدریس در کالج مسیحی شهر مدراس مشغول شد (همان، ص ۴۹).
در ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۱، مرکز مطالعات زبان وابسته به هیئت تبشیری امریکایی در قاهره توسعه یافت و با عنوان مدرسه مطالعات شرقی ، زیرنظر دانشگاه امریکایی قاهره، به فعالیت پرداخت. چارلز واتسون، رئیس این دانشگاه، جفری را به همکاری با این نهاد تازه تأسیس دعوت کرد و این امر به اقامت جفری در قاهره انجامید (همانجا).
جفری تحصیلات خود را در دانشگاه ادینبورو ادامه داد و در ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹ موفق به اخذ درجه دکتری شد (همان، ص ۵۰). او در ۱۳۱۷ ش/ ۱۹۳۸ قاهره را ترک کرد و بقیه عمر خود را در کلمبیا، در سمت رئیس و استاد دانشکده زبانهای خاورمیانه و خاور نزدیک در دانشگاه کلمبیا، سپری نمود (همان، ص ۴۹، ۵۱). وی در ۱۰ مرداد ۱۳۳۸/ ۲ اوت ۱۹۵۹ درگذشت ( گزیده‌ای در باره اسلام ، ص ۱۰، یادداشت شاخت).
پژوهشهای جفری
پژوهشهای جفری را، بر اساس موضوع، می‌توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد:
پژوهشهای قرآنی،
مطالعاتی در باره سیره پیامبر اسلام،
مقالاتی در باره رابطه اسلام و مسیحیت،
و ترجمه متون اسلامی به انگلیسی.
ظاهراً علاقه‌مندی جفری به مطالعات قرآنی به‌سبب معاشرت وی با گوتهلف برگشترسر * بوده است ( رجوع کنید به مقدمتان فی علوم القرآن ، مقدمه جفری، ص ۳). در ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷، برگشترسر و جفری تصمیم به چاپ قرآن گرفتند، حاوی تمام قرائات. به این منظور به گردآوری و بررسی نسخه‌های کهن قرآن، جستجو در کتابهای معتبر قرائات و استخراج قرائات گوناگون قرآنی پرداختند ( رجوع کنید به رضوان، ص ۴۶).
مرگ برگشترسر در ۱۳۱۲ ش/ ۱۹۳۳، به انجام رسیدن این طرح را متوقف نمود. مقالاتی که جفری در این دوره و با چنین هدفی تألیف کرده است،
عبارت‌اند از:
«قرائات ابن‌مِقْسَم» ،
«قرائات زیدبن علی» و
«چند قرائت دیگر زیدبن علی» (کریمی‌نیا، ص ۱۲۷ـ ۱۲۸).
وی در این مقالات به گردآوری برخی قرائات پرداخته است. جفری در ادامه این فعالیتها، کتاب المَصاحِف ابوبکر عبداللّه‌بن سلیمان سجستانی * (متوفی ۳۱۶) را تصحیح و با مطالبی در باره مَصاحِف کهن مندرج در متون تفسیری،
در رساله منابعی برای تاریخ قرآن (لیدن ۱۹۳۷) چاپ کرد. او منابعی را که در بازسازی مصاحف کهن از آنها استفاده نموده، معرفی کرده است ( > رجوع کنید به منابعی برای تاریخ قرآن <، مقدمه، ص ۱۷ـ ۱۸). در ادامه، وی به بررسی مصحف سمرقند، که به مصحفی از عهد عثمان شهرت دارد، پرداخت ( رجوع کنید به جفری، ۱۹۴۲، ص ۱۷۵ـ۱۷۶) و موارد اختلاف کتابت این نسخه را با مصحف عثمان بر شمرد ( رجوع کنید به همان، ص ۱۸۲ـ ۱۹۵).
از مسائل مورد علاقه خاورشناسان این دوره، گردآوری روایات و اخبار تاریخی مدعی نقصان قرآن بود، چنان‌که نولدکه * (ج ۱، ص ۲۳۴ـ۲۶۱) گزارشهایی از این دست را جمع کرده است. یکی از متون موردتوجه آنان در این باره، کتاب فضائل القرآن ِ ابوعبید قاسم‌بن سلاّم هروی (متوفی ۲۲۴) است. اوتو پرتسل *(متوفی ۱۳۲۰ ش/ ۱۹۴۱) جفری را با نسخه خطی این کتاب در کتابخانه برلین آشنا کرد و جفری بخشی از این کتاب را با عنوان «بابُ ما رُفِعَ مِنَ الْقُرآن بَعدَ نُزولِه و لَمْ یثْبُت فی المَصاحِفِ» به انگلیسی ترجمه نمود ( رجوع کنید به جفری، ۱۹۳۸، ص ۶۱ -۶۵).
در ادامه چنین رویکردی، او مقاله
«متنی متفاوت از سوره فاتحه» را نگاشت و ادعا کرد که سوره فاتحه در ابتدا جزو قرآن نبوده و تنها به عنوان دعایی به هنگام تلاوت قرآن خوانده می‌شده، اما بعدها جزئی از قرآن تلقی شده است (نیز رجوع کنید به نولدکه، ج ۱، ص ۱۱۰ـ۱۱۱). در این مقاله، جفری متنی مشابه سوره فاتحه را به نقل از کتاب تذکره الائمه محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی، با انتساب نادرست آن به محمدباقر مجلسی ( رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۲۶) و منبعی که هویت آن را به نحو دقیق بیان نکرده، آورده است. با آنکه سستی عبارات این متن عربی کاملاً واضح است، جفری هیچ اشاره‌ای به این مطلب نکرده است.
تحقیق دیگر جفری،
کتاب واژگان دخیل در قرآن است. این کتاب نیز حاصل نگرش خاص خاورشناسان به قرآن است. آنان اغلب با همان رویکرد نقد تاریخی متون مذهبی یهودیت و مسیحیت و با این تلقی که کتب وحیانی، در فرآیندی تاریخی تدوین شده است، قرآن را بررسی کرده‌اند. در پی چنین رویکردی، این پرسش برای آنان مطرح شده که مطالب موجود در قرآن، اعم از اطلاعات یهودی و مسیحی، روایات عهدین و مطالب مشابه در ادبیات مسیحیت و یهودیت از کجا آمده و تا چه حد متأثر از فرهنگ یهودی یا مسیحی بوده است (رجوع کنید به برگ‌نیسی، ص ۹۸ـ۱۰۴).
توجه خاورشناسان به موضوع واژه‌های دخیل از اواخر قرن سیزدهم/ نوزدهم آغاز شد و تحقیقات اولیه را در این زمینه، فرانکل، دوورژاک ، مینگانا و هوروویتس انجام دادند. اهمیت کتاب جفری در مقایسه با تحقیقات پیش از خود، در بهره‌گیری کامل‌تر از منابع و جامعیت آن در زمان تألیف است، هر چند با توجه به پژوهشها و یافته‌های اخیر، به نظر می‌رسد که کتاب جفری نیاز به بازنگری جدّی دارد (برای نمونه ایرادها رجوع کنید به همان، ص ۱۱۳ـ ۱۱۵). جفری در مقدمه مفصّل خود بر این کتاب، سیری از پیدایش این بحث را به همراه آرای عالمان مسلمان در این باره آورده است.
جفری در حوزه تحقیق متون کهن اسلامی، علاوه بر کتاب المصاحف ، مقدمه تفسیر المبانی فی نظم المعانی را که متعلق به مؤلفی ناشناخته در قرن پنجم است، همراه با مقدمه تفسیر ابن‌عَطیه (متوفی ۵۴۶)، المحرّر الوجیز، در مجموعه‌ای با نام مقدمتان فی علوم القرآن (قاهره ۱۳۳۳ ش/ ۱۹۵۴) به چاپ رساند.
او مؤلف تفسیر المبانی را فردی اندلسی دانسته (مقدمتان فی علوم‌القرآن، مقدمه، ص ۳ـ۴)، در حالی‌که مؤلف این اثر از علمای کَرّامی نیشابور و احتمالاً ابومحمدحامدبن احمدبن جعفربن بسطام طَحیری بوده است (انصاری قمی، ص ۸۰؛رحمتی، ص ۹۹). این کتاب موردتوجه برخی قرآن‌پژوهان غربی بوده است و حتی قبل از چاپ، نولدکه و شاگردانش از نسخه خطی آن برای تألیف تاریخ قرآن استفاده کرده‌اند (رجوع کنید به نولدکه، ج ۲، ص ۱۸۴). عبداللّه اسماعیل صاوی با تصحیح برخی اشکالات جفری، این کتاب را در ۱۳۵۱ ش/ ۱۹۷۲ به چاپ رساند.
از دیگر مقالات قرآنی جفری است:
«وضع فعلی مطالعات قرآنی» ،
«قرآن به مثابه کتاب آسمانی» ،
«تاریخ متن قرآن» < و
دو مقاله در باره تفسیر الهدایه و العرفان فی تفسیر القرآن بالقرآن ، نوشته عالم مصری، محمد ابوزید (کریمی‌نیا، ص ۱۲۷ـ ۱۲۸).
جفری در حوزه مطالعات سیره،
چند مقاله در باره زندگانی پیامبر با عناوین
«آیا محمد(ص) از کودکی پیامبر بود ؟» ،
«تأملی در تاریخی بودن پیامبر اسلام» و
«مسیحیان در مکه» < و همچنین کتابی با نام
اسلام، محمد و دین او < نوشته است.
او در باره رابطه اسلام و مسیحیت سه مقاله نوشت با عناوینِ
«کتاب گرگوری تاتئو بر ضد مسلمانان» ،
«مجموعه‌ای از کتابها و جزوات نقد مسیحیت مورداستفاده مسلمانان قاهره» و
«ادبیات نقد مسیحیت» .
در حوزه ترجمه متون،
وی ترجمه کتاب شجره الکون ابن‌عربی را در دو مقاله به چاپ رساند که بعدها متن کامل این ترجمه در ۱۳۴۱ ش/۱۹۶۲ در لاهور به صورت کتاب منتشر شد. کتاب مهم او در این حوزه،
گزیده‌ای در باره اسلام است که مجموعه‌ای متنوع از فرهنگ و معارف اسلامی شامل قرآن، حدیث، فقه، سیره، کلام و تصوف است.
در سالهای اخیر، برخی از مقالات جفری تجدیدچاپ شده است. رودی پارت * در کتاب >قرآن <، که حاوی مقالات قرآنی خاورشناسان است، مقاله > «پیشرفت در مطالعه قرآن» < وی را به چاپ رسانده است. برخی از پژوهشهای وی نیز در کتاب > خاستگاههای قرآن < نوشته فردی با نام مستعار ابن‌وراق آمده است. جفری برای د. اسلام (چاپ دوم)، مقاله‌های آیه (Aya )، آزر (Azar)، ایوب (Ayyub) و عصا (Asa ) را تألیف کرده است.
از میان تألیفات جفری، کتاب واژه‌های دخیل در قرآن مجید (تهران ۱۳۷۲ ش) او با ترجمه فریدون بدره‌ای به چاپ رسیده است.
منابع:
(۱) آقابزرگ طهرانی؛
(۲) حسن انصاری قمی، «ملاحظاتی چند در باره میراث برجای مانده کرامیه»، کتاب ماه دین، ش ۵۶ ۵۷ (خرداد و تیر ۱۳۸۱)؛
(۳) کاظم برگ‌نیسی، «واژه‌های دخیل قرآن و دیدگاهها»، معارف، دوره ۱۲، ش ۱ و ۲ (فروردین ـ آبان ۱۳۷۴)؛
(۴) محمدکاظم رحمتی، «تکمله‌ای بر ‘ ملاحظاتی چند در باره میراث برجامانده کرامیه ، »، کتاب ماه دین ، ش ۶۰ ۶۱ (مهر و آبان ۱۳۸۱)؛
(۵) مرتضی کریمی‌نیا، کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبانهای اروپایی: ۱۷۰۰ـ۱۹۹۵ ، تهران ۱۳۸۰ ش؛
(۶) مقدمتان فی علوم‌القرآن ، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره: مکتبه الخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲؛
(۷) John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, “Artur Jeffery: atribute”, The Muslim world ,50 (1960);
n”, ibid, 28 (1938);(۸) Arthur Jeffery, “Abu ـ Ubaid on the verses missing from the Qura
(۹) idem, “The orthography of the Samarqand Qur’an codex”, Journal of the American Oriental Society , 62 (1942);
(۱۰) Material for the history of the text of the Qur’an , ed. Arthur Jeffery, Leiden 1937, repr. New York 1975;
(۱۱) Theodor Nخldeke, Geschichte des Qorans , Leipzig 1909, repr. Hildesheim 1981;
(۱۲) A Reader on Islam , ed. Arthur Jeffery, The Hague: Mouton, 1962;
(۱۳) E. A. Rezvan, “The Qur’an and its world”, in Manuscripta Orientalia , vol.4, no.4 (1998).
دانشنامه جهان اسلام جلد۱۰
