زندگینامه پرفسورکارولوس یوهانس تورنبرگ(۱۸۰۷-۱۸۷۷م)

 خاورشناس ، عربیدان و سکه شناس سوئدی و از پیشگامان مطالعات افریقای شمالی . تورنبرگ در ۲۳ اکتبر ۱۸۰۷/ ۲۰ شعبان ۱۲۲۲ در لینکوپینگ ، در مرکز ایالت استرگوتلاند سوئد، به دنیا آمد. پس از طی تحصیلات ابتدایی و دبیرستانی در زادگاهش ، در ۱۸۲۶/ ۱۲۴۱ به دانشگاه اوپسالا رفت و در ۱۸۳۳/ ۱۲۴۸ـ۱۲۴۹ دکتری فلسفه گرفت (دوگا ، ج ۱، ص ۱۶۲).

سپس دو سال در همان دانشگاه به یادگیری عربی پرداخت و بخشهایی از فریده العجائب ابن وَرْدی را از عربی به لاتینی ترجمه و در ۱۸۳۵/ ۱۲۵۱ منتشر کرد. حُسن المُحاضره فی اخبار مصر و القاهره اثر جلال الدین سیوطی را نیز در ۱۸۳۴ـ ۱۸۳۵/ ۱۲۵۰ـ۱۲۵۱ منتشر نمود. در ۱۸۳۵، گواهی صلاحیت تدریس ادبیات عربی را گرفت . سال بعد، به پاریس رفت و در مدرسه زبانهای زنده شرقی ، نزد کاترمر ، سیلوستر دوساسی و ژوبر به تحصیل فارسی و عربی و ترکی پرداخت . در همان سال به عضویت انجمن آسیایی پاریس برگزیده شد (همان ، ج ۱، ص ۱۶۲ـ۱۶۳).

تورنبرگ در اوت ۱۸۳۸/ جمادی الاولی و جمادی الا´خره ۱۲۵۴ به سوئد بازگشت و در کتابخانه دانشگاه اوپسالا و نیز در سمت استادیاری زبان عربی این دانشگاه مشغول به کار شد. در همان حال در دروس فارسی این دانشگاه نیز شرکت می کرد. تورنبرگ در ۱۸۳۹/ ۱۲۵۵ کتاب > در باره استیلای مرابطون بر اساس کتاب موسوم به قرطاس الصغیر < منتشر کرد که در باره تاریخ فاس و بر اساس کتاب قرطاس الصغیر یا روض القرطاس ابن ابی زَرْع بود.

وی نسخه ای از آن را برای کاترمر فرستاد تا نظر خود را در باره آن ابراز کند و حتی اشتباهات آن را متذکر شود. در ۱۸۴۰/ ۱۲۵۶، به عضویت فرهنگستان سلطنتی علوم ادبی و تاریخ و آثار باستانی استکهلم و انجمن سلطنتی علوم اوپسالا در آمد (دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵). کتاب > بخشهایی از تاریخ لشکرکشیهای فرانسویان در سرزمینهای تحت حاکمیت اسلام < ، را با استفاده از مطالب گرد آورده از نسخ خطی کتابخانه بودلیان منتشر کرد که حاوی بخشی از تاریخ ابن خلدون به همراه ترجمه آن به لاتینی بود.

کارهای مهم

چون ابن خلدون تاریخ این بخش از جنگهای صلیبی را از ابن اثیر، که خود در این جنگها شرکت داشت ، اقتباس کرده بود، تورنبرگ به بررسی الکامل ابن اثیر پرداخت (مول ، ج ۱، ص ۵۲). وی نسخه های خطی الکامل در دانشگاه اوپسالا و کتابخانه های ملی پاریس و برلین و موزه بریتانیا را با هم مقابله کرد و از ۱۸۵۱ تا ۱۸۷۱/ ۱۲۶۷ـ ۱۲۸۷ چاپ انتقادی آن را تا جلد دوازدهم منتشر ساخت و در ۱۸۷۴ و ۱۸۷۶/۱۲۹۱ و ۱۲۹۳ فهرستهای کتاب را در دو جلد چاپ کرد. وی پیش از آن روضه الصفا ، اثر میرخواند، را با مقابله سه نسخه موجود در کتابخانه های لوند ، اوپسالا و استکهلم برای چاپ آماده کرده بود (دوگا، همانجا)، ولی چون هامر ـ پورگشتال نیز در مورد این کتاب تحقیقاتی کرده بود، آن را چاپ نکرد.

از دیگر کارهای مهم تورنبرگ تنظیم فهرستهای نسخ خطی شرقی متعلق به کتابخانه های اوپسالا در ۱۸۴۰/ ۱۲۵۶ و لوند در ۱۸۵۰/۱۲۶۶ و تکمله آن در ۱۸۵۳/ ۱۲۶۹ است . وی در تنظیم این فهرستها، علاوه بر توصیف هر نسخه و معرفی نویسنده و محتوای کتاب ، سطر نخست هر کتاب و گاهی عناوین فصول را نیز آورده است (مول ، ج ۱، ص ۳۴۳ـ ۳۴۴). تورنبرگ در ۱۸۴۳/ ۱۲۵۹ جلد دوم ، تاریخ فاس را بر اساس روض القرطاس ابن ابی زرع منتشر کرد.

در آوریل ۱۸۴۴،کاترمر (۱۸۴۴، ج ۱۲، ص ۱۹۳) بنا به درخواست تورنبرگ گزارش مفصّلی در باره تحقیقات وی انتشار داد و صلاحیتش را تأیید کرد. در این سال تورنبرگ رسماً در دانشگاه اوپسالا استادیار زبان و ادبیات عربی شد (دوگا، همانجا). در ۱۸۴۵/ ۱۲۶۱، ترجمه لاتینی روض القرطاس را انتشار داد (دوگا، همانجا؛ مول ، ج ۱، ص ۲۱۱). در ۱۸۴۶/ ۱۲۶۲، عضو انجمن سلطنتی علوم نروژ و انجمن شرق شناسان آلمان شد (دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳).

در ۱۸۴۷/ ۱۲۶۳، تورنبرگ فهرست مجموعه ای از سکه های شرقی را منتشر کرد، از جمله فهرست سکه های ایرانی که تاجران سوئدی در سده چهارم / دهم به این کشور برده بودند و از نظر تعداد و اهمیت در اروپا بی نظیر بود (مول ، ج ۲، ص ۹۴). این فهرست در آن زمان در بررسی تاریخ سامانیان بسیار مفید و ضروری بود (همان ، ج ۲، ص ۶۹۶).

پس ازآنکه برنارد دورن تاریخ طبرستان و رویان ظهیرالدین مرعشی را منتشر کرد، تورنبرگ در باره سکه هایی که احتمالاً دراواسط سده چهارم در هوسم (رودسَر کنونی ) ضرب شده بود، در نامه ای به فردریک سره ، سکه شناس سویسی ،تتبعات تازه خود را مطرح کرد (تورنبرگ ، ص ۴۲۷). در همین سال پس از انتشار دومین گزارش مفصّل کاترمر (۱۸۴۷، ج ۱۲، ص ۴۷۴) همراه بررسی و ذکر اغلاط کارهای تورنبرگ ،او به سمت استاد ویژه دانشگاه لوند برگزیده شد (دوگا، همانجا). در ۱۸۵۳/ ۱۲۶۹، عضو انجمن شرق شناسان امریکا و در ۱۸۵۵/ ۱۲۷۱، عضو انجمن تاریخ و باستان شناسی ژنو شد (همانجا).

تورنبرگ ضمن تدریس در دانشگاه لوند، جزوه هایی درسی منتشر کرد که جزوه های تاریخ آن اهمیت فوق العاده ای داشت ، از جمله آنهاست :

 در باره مدارس اعراب در قرون وسطا  ، به سوئدی در ۱۸۵۸/ ۱۲۷۴؛

 در باره مطالعه زبانهای شرقی در دانشگاهها ، به فرانسوی در ۱۸۶۳/۱۲۸۰؛

  تاریخ میرخواند مورخ ایرانی در باره سلسله اشکانیان  ، متن فارسی و ترجمه سوئدی در ۱۸۶۳/ ۱۲۷۹؛ و

 تاریخ ابن اثیر در باره فتح اسپانیا به دست اعراب < متن عربی و ترجمه سوئدی در ۱۸۶۵/ ۱۲۸۱ (دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳، ۱۶۵ـ۱۶۶). وی همچنین با نشریاتی همچون مجله سکه شناسی  ژنو، مجله باستان شناسی  پاریس و مجلات خاورشناسی آلمان ، و نیز در انتشاربعضی آثار خاورشناسان هم وطن خود همکاری داشت (همان ، ج ۱، ص ۱۶۳ـ۱۶۴).

تورنبرگ در ۶ سپتامبر ۱۸۷۷/ ۲۶ شعبان ۱۲۹۴ در لوند درگذشت (واپرو ، ذیل مادّه ).شهرت و اهمیت وی ، نخست به سبب چاپ انتقادی الکامل و سپس به جهت کتاب روض القرطاس است . وی از افتخارات خاورشناسان سوئد و در جرگه خاورشناسان مکتب تاریخی است .

منابع :

(۱) Gustave Dugat, Histoire des orientalistes de l’Europe: du XII e au XIX e siإcle , Paris 1868-1870;
(۲) Jules Mohl, Vingt ans d’histoire des إtudes orientales , Paris 1879-1880;
(۳) Etienne Marc Quatremهre, in Journal des savants , Paris (Avril 1844), (Aoدt 1847);
(۴) Carolus Johannes Tornberg, “Lettreب M. Frإdإric Soret, sur un Dirhem remarquable”, in Revue archإologique , Paris 1855;
(۵) Gustave Vapإreau, Dictionnaire universel des contemporains , Paris 1880.

دانشنامه جهان اسلام  جلد ۸