ابوعبدالرحمان بن عدى از مورخان نیمه دوم قرن دوم هجرى است که گرچه به صورت مستقل چیزى از وى برجاى نمانده اما تقریبا بیشتر مورخان قرن سوم و چهارم از آثار وى استفاده کرده اند؛ به طورى که نام وى در بیشتر مآخذ دوره پس از او آمده است .
ابن ندیم از وى با عبارت عالم بالعشر والاخبار والمثاب والمناقب والمآثر و الانساب یاد کرده است . وى میانه و نسل تک نگار و تاریخ عمومى نویس است و به همین دلیل ، در آثار وى ، هم تک نگاریهایى مانندآثار ابو مخنف و مدائنى هست وهم تاریخ عمومى .
وى در انواع و اقسام مباحث تاریخى و نسبى ، رساله و کتاب نوشته و تنوع موضوعات مورد علاقه وى که حوزه تاریخ نگارى آن دوره را آشکار مى کند، بسیار گسترده است .
آثار
برخى از عناوین کتاب هایش عبارتنداز:
- کتاب هبوط آدم وافتراق العرب ،
- کتاب نزول العرب بالسواد وخراسان ،
- کتاب الدوله ،
- کتاب تاریخ العجم و بنى امیه ،
- کتاب المثالب الکبیر،
- کتاب من تزوج من الموالى فى العربق ،
- کتاب طبقات الفقهاء والمحدثین ،
- کتاب الخوارج ، کتاب التاریخ على السنین ،
- کتاب خواتیم الخلفاء،
- کتاب تاریخ الخلفاء،
- کتاب ولاه کوفه و…(۲۸۶)
هیثم بن عدى از منابع پش از خود بهره گرفته امام برخلاف کسانى که بعدها سر سفره آماده کتاب ها نشسته اند، او همانند ابومخنف و مدائنى بسیارى از اخبار خود را از منابع دست اول میان قبائل و شخصیت هاى برجسته برگرفته است . با این حال کسانى از اساتید و مشایخ وى اخبارى بوده اند. یکى از آنها مجالد بن سعید است که به نقل ابن ندیم هیثم نقلهاى فراوانى از او داشته است .(۲۸۷)وى شاگردانى نیز داشت که اهل تاریخ بوده اند. از جمله ابو حسان الزیادى (۲۴۳) که کتاب هاى مانند کتاب المغازى لعروه بن زبیر و کتاب طبقات الشعراء و… داشته است .
درکتاب طبقات ابن سعد، آثار محمد بن حبیب ، اخبار الطوال ، تاریخ یعقوبى ، تاریخ طبرى ، مروج الذهب مسعودى و آثار ابولفرج اصفهانى نام هیثم بن عدى مکرر آمده واین نشا مى دهد آثارش مورد استفاده افراد مزبور بوده است . ذهبى در مقده تاریخ الاسلام خود آورده است که از جمله مصادر وى تاریخ هیثم بن عدى است .(۲۸۸)
۲۸۶- الفهرست ،ص ۱۱۲
۲۸۷-الفهرست ، ص ۱۰۳
۲۸۸-تاریخ الاسلام السیره النبویه ، ص ۱۳
منابع تاریخ اسلام//رسول جعفریان