زندگینامه میرزامهدی پویا(۱۳۱۷ه ق)

معروف به «آقاپویا»، عالم و مبلّغ شیعی در شبه قاره هند. در ۱۳۱۷ در شهر یزد متولد شد. پدرش حجه الاسلام آقامیرزا محمدحسن معروف به حاج میرزامحمد آقا (متوفی ۱۳۲۸) از شاگردان مرحوم آیت الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی بود، و جدش حجه الاسلام آقامیرزا محمدجعفر از علمای منطقه یزد و شاگرد شیخ مرتضی انصاری به شمار می رفت (آقابزرگ طهرانی ، ج ۲، ص ۳۰۲؛ ریحان ، ص ۴۸۴). وی پس از تحصیلات ابتدایی و فراگیری دانشهای مذهبی و اندکی ریاضیات و هندسه ، در شانزده سالگی عازم نجف اشرف شد و مدتی از درس فقه و اصول آیت اللّه سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی بهره برد، اما بیشترین سالهای تحصیل خودرا در نجف نزد آیت اللّه میرزاحسین نائینی گذراند و به همین جهت علاوه بر دروس رسمی فقه و اصول ،درتفسیرقرآن ،کلام و فلسفه اسلامی نیز تبحّر یافت ( رجوع کنید به ادامه مقاله ).

ویپس ازهفت سال تحصیلات عالی علوم دینی ،دربیست و سه سالگی ، علی رغم مخالفت استادش ، میرزا حسین نائینی ، ازنجف اشرف به شهر مَدْرس در شبه قاره مهاجرت کرد.

استاد وی ، به دلیل استعداد فراوان پویا در تحصیل ، ازمهاجرت وی ناخرسند بود و بنا به برخی گزارشها در اینراه به صدور حکم شرعی هم متوسل شده بود (پویا، ۱۳۹۸، مقدمه سید محمد مرتضی ، ص b-a ؛ نقوی ، ۱۳۶۳ ش ، ص ۴۰۱).

در کمتر از دوسالی که پویا در شهر مدرس به تبلیغ و تدریس علوم دینی مشغول بود، زبان انگلیسی را فراگرفت و چهارسال بعدی زندگی خود را با همین اشتغالات در شهر رامپور گذراند. از آن پس ، سالهای چندی ساکنِ شهر میسور و در دانشگاه این شهر، مُدرّس زبانهای عربی و فارسی بود. با تأسیس کشور پاکستان در شهریور ۱۳۲۶/ سپتامبر ۱۹۴۷، پویا به شهر کراچی رفت و تا پایان عمر به تبلیغ و تألیف و تدریس در آنجا ادامه داد. وی در ۲۶ تیر ۱۳۵۲/۱۶ جمادی الا´خره ۱۳۹۳ در کراچی درگذشت و در گورستانِ «باغ خراسان » همان شهربه خاک سپرده شد (پویا، همانجا؛ نقوی ، ۱۳۶۳ ش ، ص ۴۰۱ـ۴۰۲؛ صدرالافاضل ، ص ۴۳).

فعالیتهایی

پویا افزون بر فعالیتهایی همچون تأسیس چاپخانه ،

بنای مدرسه جعفریه کراچی ،

بنیادگذاری حسینیه ایرانیان در آن شهر و کمکهای مالی به مدارس ،

مساجد و حسینیه های کراچی ،

سالهای متمادی در این شهر مجالس بحث و گفتگو درباره مسائل جدید دینی  و بویژه قرآنی  برپا داشت و با عنوان عالمی شیعی ، نامبردار و مورد توجه و علاقه نسل جوان و دانش پژوهان شهر بود (صدرالافاضل ، همانجا؛ نقوی ، ۱۳۶۳ ش ، ص ۴۰۲).

از تألیفات اوست :

خطبه استقبالیه (به اردو)؛

 اصول اسلام ؛

 مباحث مابعدالطبیعی قرآن کریم  ؛

 صحّت متن و تدوین قرآن کریم  ؛

 وحی  ؛

 وجود خدا  ؛

غیبت الهی  ؛

 شهادت به تولد امام دوازدهم ، در میان شیعیان و اهل سنّت ، و مدعیان نیابت

 . کتابهای اخیر را دوتن از شاگردان وی پس از وفاتش در مجموعه ای با عنوان  قرآن کریم : فروغ جاویدان گردآوری و منتشر کرده اند (نقوی ، ۱۳۷۶ ش ، ج ۱، ص ۴۹۷؛ همو، ۱۳۶۳ ش ، همانجا؛ پویا، ۱۹۹۰).

مشهورترین اثر

میرزا مهدی پویا پاورقیهای تفسیری و مقدمه مفصلّی است که بر ترجمه انگلیسی قرآن ، اثر میراحمد علی ، نگاشته است . این ترجمه که گرایش شیعی دارد، نخستین بار در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۴ در کراچی پاکستان همراه با تقریظات و استفتائاتی از مراجع تقلید شیعه نجف و مشهد منتشر شد و، علاوه بر مقدمه بلند مترجم در معرفی مذهب شیعه ، مقدمه ای از میرزا مهدی پویا با عنوانِ «اصالت و صحت متن و تدوین قرآن کریم »  به همراه دارد که بعدها با تغییرات و اضافاتی در قالب کتاب  صحّت متن و تدوین قرآن کریم  منتشر شد. این کتاب را شاید بتوان اولین و مهمترین کتاب در زبان انگلیسی دانست که در آن عالمی شیعی ، دیدگاههای شیعه امامیّه را درباره عدم تحریف قرآن ، روایات تحریف در منابع شیعی و سنّی ، جمع و تدوین قرآن ، رابطه قرآن و عترت و برخی دیگر از موضوعات علوم قرآنی بررسی کرده است .

به اعتقاد وی ، قرآن کریم در طول حیات خود پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله وسلّم جمع و تدوین شده و به قالب کتاب درآمده است . این همان عقیده ای است که بعدها آیت اللّه خویی بتفصیل آن را تبیین و توجیه کرده است ( رجوع کنید به البیان فی تفسیرالقرآن * ). در بخش دیگری از کتاب ، پویا روایات اهل سنّت و شیعه درباره تحریف قرآن را ارزیابی کرده (ص ۷۰ـ ۱۳۵)، ضمن انتقاد شدید از کتاب فصل الخطاب ، تألیف حاجی میرزا حسین نوری طبرسی ، عقیده تحریف را از اصول اعتقادات شیعه به دور می دارد (همان ، ص ۱۵۶ـ ۱۵۹).

منابع :
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) علیرضا ریحان ، آینه دانشوران ، چاپ ناصر باقری بیدهندی ، قم ۱۳۷۲ش ؛
(۳) مرتضی حسین صدر الافاضل ، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند ، ترجمه محمد هاشم ، مشهد ۱۳۷۴ش ؛
(۴) حسین عارف نقوی ، برّ صغیرکی امامیه مصنفّین : کی مطبوعه تصانیف اور تراجم ، اسلام آباد ۱۳۷۶ش ؛
(۵) همو، تذکره علمای امامیه پاکستان ، اسلام آباد ۱۳۶۳ش ؛

(۶) Mirza Mahdi Pooya , Essence of the holy Qur ف a ¦ n: the eternal light , ed. Syed Muhammad Murtaza and Husain P. Taylor 1990;
(۷) idem, Genuineness of the holy Qur ف a ¦ n in its text and its arrangement , Karachi 1974, 2nd ed, Tehran 1398.

دانشنامه جهان اسلام ، ج ۵ (اقتباس از بریتانیکا ۱۹۹۸)