بَعقوبی ، محمدبن حسین ، محدث و قاضیِ بَعقوبه در اوایل قرن پنجم . در ۳۷۷ در بعقوبه ، قریه ای در ده فرسخی بغداد، به دنیا آمد و در زادگاهش به تحصیل پرداخت .
از جزئیات تحصیلات او اطلاع دقیقی در دست نیست جز آنکه به گفته خطیب بغدادی (ج ۲، ص ۲۵۲؛ نیز رجوع کنید به ابن جوزی ، ج ۱۵، ص ۲۷۱؛ سمعانی ، ج ۲، ص ۲۶۵ـ۲۶۶، هر دو به استناد گفته خطیب ) وی از عبیدالله بن احمد، معروف به ابن صیدلانی (متوفی ۳۹۹)، حدیث شنیده است .
خطیب بغدادی (همانجا) به نقل از خود بعقوبی ، می گوید که وی از عیسی بن علی جَرّاح (متوفی ۳۹۱) نیز حدیث شنیده بوده است ؛ و خود می افزاید که من عین این گفته او را در بعقوبه نوشتم و او شخص موثّق و راستگویی بود. سمعانی (ج ۲، ص ۲۶۶) و ابن جوزی (همانجا) نیز همین نظر را داشته اند.
خطیب بغدادی از جمله راویان بعقوبی بوده است (سمعانی ، ج ۲، ص ۲۶۵). بعقوبی دارای مراتب علمی بود و در بعقوبه مقام قضا، و در بغداد سرپرستی حسبه را بر عهده داشت .
رحلت
او در ربیع الاول ۴۳۰، به دست ابوالشوک بن عنّاز امیر کرد (والی حُلوان ) کشته شد. منابع درباره سبب قتل و تاریخ عزیمت او از بغداد به حلوان خاموش اند، ولی با توجه به عبارت خطیب بغدادی (همانجا)، مسلماً وی در ۴۲۹ در بعقوبه متصدی امر قضا بوده است .
منابع :
(۱) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛
(۲) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، بیروت ( بی تا. ) ؛
عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳