قدامه ابن جعفر مکنی به ابوالفرج کاتب بغدادی به گفتهء یاقوت نصرانی بود و به دست المکتفی بالله اسلام آورد وی یکی از فصحا و بلغا و فلاسفه و در علم منطق زبانزد دانشمندان بود ابوالفرج بن جوزی مرگ او را به سال (۳۳۷ ه ق) نوشته
آثار
و صاحب دیوان الاسلام تألیفات ذیل را برای او ذکر کرده است:
۱ – کتاب الخراج این کتاب در لیدن به سال ۱۸۹۲ م چاپ شده است
۲- نقدالشعر این کتاب مشتمل بر بیست باب است از قبیل تشبیه و مبالغه و طباق و جناس این کتاب در آستانه به سال ۱۳۰۲ ه ق در ۸۹ صفحه به چاپ رسیده است (معجم المطبوعات ج ۲ ستون ۱۴۹۴ و ۱۴۹۵ ) قدامه بن جعفر بغدادی از نویسندگان متقدم و بلغا و فصحائی است که در منطق و فلسفه استاد بوده است وی در روزگار مکتفی بالله خلیفه میزیست و به دست وی اسلام آورد و در بغداد به سال ۳۱۰ ه ق (= ۹۲۲ م) وفات کرد تألیفاتی دارد، از جمله:
۱ – السیاسه
۲ – البلدان
۳ – زهرالربیع در اخبار و تاریخ
۴ – نزهه القلوب (از اعلام زرکلی ج ۲ ص ۷۹۲).
قدّامه بن جعفر(م ۳۳۷؟)
قدامه بن جعفر بن قدامه از مورخان قرن چهارم هجرى است . ابن ندیم نوشته است که جدى وى نصرانى بود که به دست المکتفى عیاسى مسلمان شد. وى از بلغا و فصحا وفلاسفه و منطقدان است .
آثار
برخى از کتابهاى او عبارتند ازکتاب الخراج ،کتاب السیاسه و… مسعودى در مقدمه مروج الذهب ، از وى ستایش شایسته اى کرده و نوشته است که او خوش تاءلیف است و با عبارات کوتاه معانى بلندى را عرضه مى کند. براى نمونه ، به کتاب زهر الربیع و کتاب الخراج او نگاه کن تا درستى سخن مارا دریابى .
یاقوت کتاب زهرا الربیع فى الاخبار اورا به نقل از ابن ندیم آورده است ، اما در متن موجود الفهرست ، نام این کتاب نیامده است .
آگاهى چندانى از زندگى وى در دست نیست . یاقوت نوشته است که وى کاتب ابن الفرات بوده است . وى درباره این سخن ابن جوزى که نوشته است :او در سال ۳۳۷ درزمان مطبع عباسى درگذشت مى نویسد که به سخن ابن جوزى اعتمادى ندارد وآخرین خبرى که درباره قدامه به دست اورسیده آن که ابوحیان گفته است که در سال ۳۲۰ وى مجلس مناظره سیرافى با متّاى منطقى بوده است .
آنچه مهم است کتاب الخراج و صناعه الکتابه اوست . برخى از آثار ادبى وى برجاى مانده و یکى نیز توسط طه حسین چاپ شده که مصحح کتاب الخراج در مقدمه یادآور شده است . وى این کتاب را که از هشت منزل ، چهارمنزل اخیر آن برجاى مانده به عنوان راهنماى کاتبان که نیاز به دانستن مسائل مختلفى داشته اند تاءلیف کرده است .
به عنوان مثال ، میزل سوم مفقود آن در امر بلاغت بوده و منزل چهارم آن درباره انشاء.از موضوع دو منزل نخست آگاهى درستى در دست نیست . در منزل پنجم که نخستین بخش موجود است ، از دیوانهاى حکومتى سخن گفته . در منزل ششم جغرافیاى زمین را از شرق و غرب بحث کرده است . در منزل هفتم از اموال و درآمدها و در منزل هشتم در باره پیدایش جامعه و فربگى آن و برآمدن و زوال جامعه انسانى و همچنین سیاست و اداره امور.
اشاره کردیم که در تاءلیفات او، کتابى با نام کتاب السیاسه نیز بوده است . آگاهى هایى که وى در زمینه شکل گیرى جامعه انسانى وسیر تحول آن به دست داده ، با توجه به گرایشهاى فلسفى مؤ لف و آگاهى او از اندیشه هاى رایج ، بسیار مهم و نیازمند بررسیهاى جامعه شناسانه است .
از ابواب مهم کتاب ، منزل هفتم آن است که شمن بابى مبسوط دربار فتح شهرها سخن گفته و در زمینه فتوحات اخبار تفصیلى جالبى را داده است . باب نوزدهم این منزل از صحفه ۲۵۶ تا صفحه ۴۲۴ تاریخچه اى است از فتح مناطق مختلف .
در میان مباحث ، گاه نام کسنى از راویان ومحدثان و مورخان دیده مى شود.
یک نمونه از ابوعبید قاسم بن سلام است که به احتمال ازکتاب الاموال او استفاده کرده است .واقدى و یحیى بن آدم در صفحات مختلفى آمده است .
از کتاب ، علائق مذهبى مؤ لف به دست نمى آید. با این حال آنچه که در باره فدک آورده و تعبیر رضوان الله علیها براى فاطمه زهرا(ص ) قابل توجه است .
کتاب الخراج به کوشش محمد حسین الزبیدى در سال ۱۹۸۱ در بغداد به چاپ رسید است .
منابع تاریخ اسلام//رسول جعفریان
لغت نامه دهخدا
