حضرت موسى بن جعفر علیه السلام چند دختر به نام فاطمه داشت . فاطمه مـعـصـومـه (س) بـزرگـتـریـنـشـان بـود. ایـشـان در اوّل ذیـقـعـده سـال ۱۷۳ هـجـرى قـمـرى در مـدیـنـه مـتـولد شـد. ظـاهـراً مـادرش (نـجـمـه) مادر امام رضا (ع) بـاشـد.(۴۴۸) ایـن بـانـوى مـعـظـم در سـال ۲۰۱ هـجرى ، از مدینه به همراه چند تن از بـرادرانـش و چـنـد خـدمه (۴۴۹) به قصد زیارت برادر خود امام رضا(ع) خارج شد در بـیـن راه چـون بـه سـاوه رسـیـد، بـیـمـار شـد. وقـتـى خـبـر ورود او بـه آل سـعـد از بـزرگـان قـم رسـیـد، هـمه تصمیم گرفتند خدمت بانو مشرف شوند و از محضرش تـقاضا کنند به قم تشریف بیاورد. موسى بن خزرج ، بزرگ ایشان ، همان شب به ساوه رفت و با جلب موافقت آن بانو حضرتش را به قم آورد. حضرت معصومه (س) مدت کمى بعد از ورود بـه قـم در اثـر کـسـالت بدرود حیات گفت و موسى بن خزرج آن حضرت را در باغ اختصاصى خـود بـه نـام بـابـلان در کـنار رودخانه دفن نمود و آن باغ را وقف قبرستان کرد که به مقبره بابلان معروف گردید.(۴۵۰)
نـقـل شـده ، بـعـد از غـسـل و تـکـفـیـن ، او را کـنـار مـقـبـره آوردنـد. در ایـن وقـت آل سـعـد بـا هـم اخـتلاف کردند که چه کسى در قبر وارد شود و آن بانو را دفن کند. سرانجام ، اتفاق کردند که خادم پیرى از ایشان به نام قادر که مرد صالحى بود این وظیفه را انجام دهد. در این بین دیدند دو سوار که چهره پوشیده بودند از جانب بیابان رسیده و از اسب پیاده شدند و بـر آن بـانـو نـمـاز گـزاردنـد و وى را دفـن کـردنـد و بـازگـشـتـنـد و کـسـى آنـهـا رانشناخت .(۴۵۱)
از تاریخ زندگى این بانوى عزیز و مدت عمر او اطلاع دقیقى در دست نیست .(۴۵۲)
۱ ـ حضرت معصومه (ص) در آیینه روایات
حـضـرت فـاطـمه معصومه نخبه دودمان نبوت و زبده خاندان امامت بود. در بلندى مقام و منزلت ، جلالت ، عفاف و کرامت در بین معاصران خود، یگانه بود و در میان امام زادگان ، تنها کسى است که به پاداش زیارت تربتش ، بهشت را واجب شمرده اند.
روایاتى که در مورد این بانو وارد شده بیانگر عظمت و جلالت قدر اوست . از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:
(خـداونـد جـل جـلاله را حـرمـى اسـت و آن مـکـه مـکـرمـه اسـت و رسـول خـدا(ص) راحرمى است و آن مدینه است و امیرالمؤ منین (ع) راحرمى است و آن کوفه است و مـا را حرمى است و آن قم است و بزودى بانویى از فرزندان من به نام فاطمه در آن مدفون مى شود که هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى شود.)
حضرت صادق (ع) زمانى این کلام را فرمود که همسرش هنوز به امام کاظم (ع) حامله نشده بود.
شـیـخ صـدوق در کـتـاب ثـواب الاعـمـال از امـام رضـا (ع)نـقـل کـرده کـه راوى در مـورد شـاءن دخـتـر مـوسـى بـن جـعـفـر (ع) سـؤ ال کرد و حضرت فرمود:(هرکس او را زیارت کند بهشت براى اوست .)
امام رضا(ع) به سعد اشعرى فرمود:(اى سعد! قبرى از ما، در نزد شماست .) سعد گفت : (فدایت شوم ! قبر فاطمه دختر موسى بن جعفر (ع)؟)
امـام فـرمـود: (آرى هـرکـس بـا شـنـاخـت شـاءن و مـنـزلت او را زیـارت کـنـد، بـهـشـت از آن اوست .)(۴۵۳)
در کامل الزیاره از امام جواد علیه السلام روایت شده که فرمود:(هر کس عمه ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست .)(۴۵۴)
۲ ـ زیارت نامه حضرت معصومه (س)
امام رضا (ع) به سعداشعرى فرمود:(چون نزد قبر آن حضرت رسیدى روبه قبله بایست و ۳۴ مرتبه الله اکبر و ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمد لله بگو، سپس ادامه بده : السلام على آدم صفوه الله … (بعد از سلام بـر پـیـامـبـران و ائمـه عـلیـهـم السـلام ، خـطـاب بـه آن بـانـو بـگـو) السـلام عـلیـک یـا بـنت رسول الله … .
سلام بر تو اى دختر رسول خدا، سلام بر تو اى دختر فاطمه زهرا و خدیجه کبرى ، سلام بر تـو اى دخـتـر امیر المؤ منین (ع)، سلام بر تو اى دختر حسن و حسین ، سلام بر تو اى دختر ولى خـدا، سـلام بـر تـو اى خـواهـر ولى خـدا، سـلام بر تو اى عمه ولى خدا، سلام بر تو اى دختر مـوسـى بـن جـعـفر (ع) و رحمت و برکات خدا بر تو باد. خداوند بین ما و شما در بهشت رابطه وشـناسایى برقرار کند و مارا در زمره شما محشور گرداند و بر حوض پیامبر شما وارد سازد و از دسـت امـیـر مـؤ مـنان سیراب گرداند.
از خدا مى خواهم که دوران سرور و فرج شما را به ما نـشـان دهـد و مـا را بـا شـمـا در زمـره جدتان محشور سازد و معرفت شما را از قلوب ما نگیرد که البـتـه او خـداى قـادر و تـوانـاسـت … اى فـاطـمـه مـعـصـومـه ! مـرا در داخـل شـدن بـه بـهـشـت شـفـاعـت کـن کـه تـو رانـزد خـداونـد متعال ، شاءن و مقام بلندى است …)(۴۵۵)
در حرم حضرت معصومه زنانى از اهل بیت علیهم السلام مدفونند که عبارتند از:
۱ ـ میمونه خواهر حضرت معصومه
۲ ـ زینب دختر امام جواد(ع)
۳ ـ میمونه دختر دیگر امام جواد
۴ ـ ام محمد دختر موسى مُبَرقَع پسر امام جواد(ع)
۵ ـ میمونه دختر دیگر موسى مبرقع
۶ ـ بریهه دختر دیگر موسى مبرقع
۷ ـ ام اسحاق ، جاریه محمد بن موسى مبرقع
۸ ـ ام حبیب دختر احمدبن موسى مبرقع
۹ ـ ام حبیب جاریه محمدبن احمد بن موسى مبرقع (۴۵۶)
ب ـ آمنه :
در اعـلام النـسـا آمـده است که آمنه دختر امام کاظم (ع) از عابدان ، صالحان و پرهیزگاران عصر خـود بـود و مـشـهـدى مـعـروف (در مـصـر) مـنـسـوب بـه اوسـت و از خـادم او نقل شده است که شب از قبرآن بانو، صداى قرائت قرآن شنیده است .(۴۵۷)
در(نـورالابـصـار)، آمـنـه در زمـره مـدفـونـیـن در مـصـر ثـبـت شـده و از خـادم او نـقـل کـرده اسـت که روزى مردى بیست رطل (واحد وزن) روغن زیتون آورد و از خادم تقاضا کردکه تمام آنها رادر یک شب در فانوسها بریزد. خادم روغن رادر قندیلها ریخت ، ولى با تعجب مشاهده کـرد کـه هـیـچ یـک از آنـهـا روشـن نشد. متحیر و مبهوت ماند. شب در خواب بانو را دید که به او فرمود:
(ایـن روغـن را بـه صـاحـبـش بـازگردان و بپرس که این روغن را از کجا کسب کرده است زیرا ما تـنها چیز طیب و پاکیزه را مى پذیریم . خادم نزد صاحب روغن رفت و قصه را باز گفت . آن مرد فـرمـوده خـاتـون را تـصـدیـق کـرد و اعـتـراف نـمـود کـه روغـن را از طـریـق حلال کسب نکرده است .)(۴۵۸)
۴۴۸ـ همان مدرک ، ص ۶٫
۴۴۹ـ ودیعه آل محمد، فاطمه معصومه ، محمد صادق انصارى ، ص ۵٫
۴۵۰ـ گنجینه آثار قم ، فیض ، ج ۱، ص ۳۹۱٫
۴۵۱ـ تاریخ قم ، حسن بن محمد حسن قمى ، ترجمه حسن بن عبدالملک قمى ، ص ۲۱۴٫
۴۵۲ـ نـویـسـنـده کـتـاب (گـنـجینه آثار قم) باتوجه به قرائن و اینکه آن بانو فاطمه کـبـرى بـوده اسـت ، سـن او را بـیـش از ۳۰ سـال دانـسـتـه اسـت درحـالى کـه طـبـق نقل قولى که در مورد تولد او نقل شد، سن آن بانو هنگام وفات کمى بیش از ۲۷ بوده است .
۴۵۳ـ (من زارها عارفاً بحقها فلهاالجنه)
۴۵۴ـ بحار الانوار، ج ۴۸، ص ۳۱۶ـ۳۱۷٫
۴۵۵ـ کلیات مفاتیح الجنان ، زیارت حضرت معصومه ، کتابفروشى علمى ، ص ۱۱۰۷٫
۴۵۶ـ گنجینه آثار قم ، ج ۱، ص ۲۹۳٫
۴۵۷ـ اعلام النسا، ج ۱، ص ۱۷٫
۴۵۸ـ ریاحین الشریعه ، ج ۳، ص ۳۲۶٫
بزرگ زنان صدر اسلام// احمد حیدری