عبدالصمدبن سعید کندى، محدّث و قاضى قرن سوم و چهارم. از زندگى وى اطلاع چندانى در دست نیست. ابن‌عساکر شرح حال کوتاهى از او آورده و به دو بار حضور وى در دمشق اشاره کرده است. وى همچنین کسانى را که او از آنها روایت نموده و برخى کسان را که از وى حدیث روایت کرده‌اند، نام برده است (رجوع کنید به ج ۳۶، ص ۲۲۹ـ۲۳۱).
حمصى از محدّثان بسیارى، از جمله عمران‌بن بکّار و سلیمان‌بن عبدالحمید بهرانى، سماع حدیث کرده است. از او کسانى چون قاضى ابوبکر ابهرى و على‌بن محمد حلبى روایت نقل کرده‌اند. وى همچنین منصب قضاى شهر حمص را برعهده داشته است (رجوع کنید به همان، ج ۳۶، ص ۲۲۹؛ ذهبى، ۱۴۲۴، ج ۷، ص ۴۹۳).
آثار
عمده شهرت او به واسطه تألیف کتاب تاریخ من نزل بحمص من‌الصحابه است. این کتاب در اختیار ابن‌عساکر بوده و از آن با نام فى تسمیه من نزل حمص من‌الصحابه یاد نموده و به کرّات از آن نقل قول کرده است. ابن‌عساکر این کتاب را به دو طریق در روایت خود داشته است: یکى به روایت ابوبکر محمدبن سلیمان‌بن یوسف رَبَعى (رجوع کنید به ابن‌عساکر، ج ۱، ص ۳۰۹، ج ۹، ص ۴۱) و دیگرى، که ابن‌عساکر بیشتر از این طریق از کتاب حمصى نقل مطلب کرده، به روایت ابوالحسن على‌بن مسلم فَرَضى از عبدالعزیزبن احمد از ابوالمعمَّر مسدَّدبن على‌بن عبداللّه از پدرش از حمصى (براى نمونه رجوع کنید به همان، ج ۲۶، ص ۱۸۳، ج ۲۷، ص ۱۴۶، ۱۶۴). ذهبى نیز از این کتاب با عنوان ذکر من نزل حمص من‌الصحابه (۱۴۲۴، همانجا) و تاریخ حمص (۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۳، ص ۱۶؛ نیز رجوع کنید به سزگین، ج ۱، ص ۳۴۷) یاد کرده و آن را اثرى نیکو
خوانده و در جایى دیگر (۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، ج ۱۵، ص ۲۶۷) به سماع این کتاب اشاره کرده و مطالبى نیز از آن آورده است. جمال‌الدین مزّى نیز نسخه‌اى از این کتاب را در اختیار داشته و اقوالى از آن آورده است (براى نمونه رجوع کنید به ج ۱۷، ص ۱۶۴ـ۱۶۵، ج ۲۲، ص ۳۷۵).
ابن‌حجر عسقلانى نیز در تدوین کتاب الاصابه فى تمییز الصحابه بارها از این کتاب نقل قول کرده است (براى نمونه رجوع کنید به ج ۱، ص ۶۵۶، ۶۸۶، ج ۲، ص ۱۱۶، ۱۷۷، ۳۲۶). حمصى در ۳۲۴ درگذشت (رجوع کنید به ذهبى، ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹، همانجا).
منابع:
(۱) ابن‌حجر عسقلانى، الاصابه فى تمییز الصحابه، چاپ عادل احمد عبدالموجود و على‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛
(۲) ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛
(۳) محمدبن احمد ذهبى، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛
(۴) همو، سیر اعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸؛
(۵) یوسف‌بن عبدالرحمان مزّى، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛
(۶) Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums, Leiden 1967-.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۴